Гуёки бир аж дар комига кирсш шдим,
Танимда бир i{ýpi;yB, янчилиш бош ланди...—
деб бу кечадан шикоят 1{илган булар эди.
Балли, поезд ^атори бир аждар эди. Бу аждар уз
елкасида бир чаённи элтар эди. Б у г^атор
амир Олим-
хон тушган 1$атор эди.
Агар сиз-бизга з^ам бир имконият булса эди-ку, шу
чаённинг маскани — аждарнинг комига кириб, унинг
ич тарафини томоша 1$илсак эди. Фа1{ат бу бизга мум-
кин булмади. Биз курганлар ор^али, келган на^ллар
буйича ёзайлик.
Поезд паровоздан мустасно олти вагондан иборат.
Биринчиси, амирнинг узи ва икки-уч фоз^иша, уч-турт-
та бесо^оллари билан дарбонларига м ахсус, иккинчиси,
мулозимлар билан аскари хоега м ахсус, учинчиси, ва-
зирлар, саркардалар, йул ру^онийлари ва узга улуг-
ларига м ахсус, туртинчиси, ресторан, бешинчиси, ош-
хона, олтинчиси, энг зарур юклар учун.
Амирнинг туш ган вагони бошдан-оё^
яшил рангга
буялган, сирт тарафидаги з$ар икки би^инига «Ло ило-
з^о...» сузлари олтин билан ёзилган, ич тарафига кири-
шингиз билан сизни бир музойи^ олами чулгаб олади.
Оёц остларига алла^андай юмшо^ палослар, энг аъло
ипак гиламлар ёзилган. Дарича дарпардалари бир
цат
шоз?и ва устидан бир
цат бахмал билан тикилган. Эшик
ва дераза тут^ичлари олтин жилоли кумуш дан. Б у ерга
бир сари ^адам кирган киши эсанкираб 1{олади. Деворга
гиламлар, олтин чопган бахмаллар туш алган. Тугаракда
катта, цалин ойналар, кенг, ялтиро^ партуш ак ва ёс-
ти1{ли каравот. Энг аъло юмшок, мебеллар. Уртада
ци-
вил ёгочдан ясалиб, фил тишидан уймакорлик 1{илин-
, ган тугарак хитой устали, унинг устида олтин ^ундок-
ли, мармар дастали, чинни 1$алпо]$ли электрик
цул
лампаси. Уртада шоколад ^утилари, шампань шиша-
лари, рюмкалар, 1{ози^ларда ^илич, камар, салла, тун
ва боищалар осилган. Парли диванда бир маъшу^анинг
белидан кул утказиб амир Олимхон утиради... Ам ир
. муллавачча ё^али oi$
шохи куйлак, жимжима ^иргок-
ли
оц дуппи кийган. Хотин нозланади... Ам ир урнидан
туриб стол устидаги тугмани босди. К упе эшиги бир
салмовдаги осойишта оз$анг билан чертилди.
— Биёед (келингиз).
1
Эшикдан бир успирин мулозим келиб, икки буки-
либ таъзим
цилрд.
26
— Ба мо 1*аймо1$ биёред, займ ов мехурем (бизга
1$аймо*; келтиринг, 1$аймо1? еймиз).
Мулозим яна етти мартаба ^улини рпиб, чаккаси-
га, сунг куксига ^уйиб, минг турли з^амду санолар би
лан ор^асига юриб, купедан чш$иб кетди.
Нима щ л и ш керак?! Поезд йулда, Ховосга етган-
ларича йу^. Ховосга телеграмма берув учун йулда тух-
тайдиган ярим станция з$ам йу^. Бухородан чи^ишда
сафар жабдугини з^озирлашда дунёнинг бутун мавж уд
ширинликлари, каклик гуштидан тортиб, манти цозон-
гача, пивою коньякдан тортиб, носгача,
нимаики ейи-
ладиган, ичиладиган, кайф берадиган нарсалар булса
олинган-ку, фа^ат
^аймо^
унутилиб
цолдирилган.
Поезд ошхонасида энг камида йигирма турли
лазиз
овцатлар амирга мунтазир булиб турса з$ам «у жаноб»-
нинг орзулари ^аймовда тушиб ^олибди.
Мулозим икки ут орасида ^олди. Ё *{аймо!{ топув
керак, ё улим! Амирнинг истаги ерда ^олуви мумкин
эмас. Мулозим ва саркардалар турган вагонда бир га-
лаён ^узгалди. Энг охири паровоз з^айдовчи машинист-
га боришга i$apop бердилар, токи келадиган бир разъ-
ездда тухтасин.
Чала-чулпа русча сузлашадиган икки киши вагон-
лар ичидан утиб, энг олдинги вагонга бордилар. Унинг
паровозга ёндашган тарафидаги эшикдан бошларини
чи^ариб машинистни ча1{ира бошладилар. Паровозга
утув мумкин эмас. Машинист ёрдамчси тусатдан кел
ган бу з^ай^ири^дан чучиб,
паровоздан бошини чицар-
ди. У, бирорта эпашанг мулозим, ёки мулла танбурда
мустаз^аб 1>ила туриб, изга йи^илганмикан, деб уйла-
ган эди. Улардан сурай бошлади.
— Нима керак?
— Келаси разъездда бир нафас тухтасангиз экан.
— Нима учун?
— Ховосга телефон ^о^амиз.
— Нима тугрисида?
— Амир жанобларига бир товоц ^аймоц з^озирлаб
турсинлар, деб.
Машинист ёрдамчиси газабланди ва уз з^иддатини:
— Идите к черту с вашим эмиром,— деган суз би
лан ифода чилди.
Паровоз югурар эди. А н а, у машинист ёрдамчиси-
нинг юраги каби з^ай^ириб, бир сигнал гудоги берди.
Демак, разъезд яцин. Паровоз юриши секинлашди. Ма
шинист паровозни тухтатмасликка ацд 1{илган эди...
27
фацат ва^тинча бир чорасизлик унинг гайратини су-
сайтирди.
У сезинди: даврнинг шундай разъездлари келажак-
ки, унда тухтаб-тухтам аслик амирлар, хонлар, ^о^он-
лар амри билан эмас, балки ш у оддий машинист бий-
лиги билан булаж ак!
У сезинди: з^озир бир тово^ ^аймо^ учун тухташ
мажбурий булган ш у разъездда, келажакнинг поезди
з$ам тухтаяж ак. У з$ам телефон 1{01$ажак. Бухорога те
лефон 1$о!$ажак. Б у гал ^аймо^ учун эмас,
балки мех-
натлар, аламларнинг учи — лоуболи, з^адиксиз
айшу
ишратларникг музди булган бир тово^
г^онни талаб
1$илиб амирга телефон ^о^ажак!
У сезинди: келажакнинг ёруг кунларидан бирида
ш у разъездлардан телефон г$01$ажаклар. Б у гал бир кир-
ли тож остига яширинган фоз$иш бир огизнинг муло-
йимлиги учун эмас, балки Шимол пролетариатнинг бо-
сиригидан ĚIapi$ мез^наткашларига сигнал
^окажак-
Лар!
Машинист мува^катан — бу галча тухташ га маж-
бур эди. Разъездда тухтади...
Мулозимлар билан бирга вагондан икки нафар узун
тунли кишилар тушиб, бекат ^оровулхонасига югурди-
лар.
Поезд Ховосга эрта билан соат саккиз яримда етиб
келди. Х^ар бир станцияда булгани каби Ховосда з$ам
i^ypoi} байро^ тикилган. Станция начальниклари, горо-
довойлар,
охранка булимининг кишилари, атроф киш-
ло!{ волостлари, имомлари — з^аммалари ясаниб,
бу
к^рикка чиодан эдилар.
Станция начальниги кулига патнис олиб, унга бир
лаганда нон-туз, бир тововда локкидай *$ук>1$ ^аймо^ни
1$уйиб, ^орнига «Ло илоз^а...» ёзилган
вагон
эшиги
ёнига таъзим билан келди. Ф а^ат амир уй^уда булиб,
станцияга келганларидан хабарсиз эди. Мул озим, мах-
рамлар
чяцкб буларни ^абул ^илдилар. Цаймо1$ни ол-
дилар. Поезд куп тухтам ай силжиб колди.
Амир урнидан туриб, чой ичар ва^тида 1?аймо^ з$о-
зирланган эди. Ф а^ ат амирнинг иштаз^аси бугилиб тур-
гандан, ^аймовда 1{ай;рилиб з$ам ^арамади.
—
Мо 1{аймо1? намехурем (биз 1?аймо^ емаймиз),—
деган ^ис^агина бир жумла билан мулозимларнинг бу-
тун мез^натларини бекорга чи^арди. Поезд шошиб чо-
цар эди. У бугунги соат учда Тошкент вокзалида бу-
луви керак. Ам ир унда бир кеча ^унмо^чи, Туркистон
28
вилоятининг генерал-губернаторини ва Тошкентдаги
боёнларни зиёрат 1$илмо1{чи.
Тошкентдагилар з^ам тузимсизлик билан уни кутар-
дилар...
II
Анжаннинг катта мадрасаси.
Кечки куз пайтларининг ^иска кунлари.
1
?уёш бо-
тар олдида узининг кучсиз термилишлари билан ва^т
шомга якинлашганини билдирарди. Шафа!? ^изиллиги
билан мотамзада кукда парча-парча булутлар з^аракат-
сиз тухтаб турарди.
Сояси узидан икки мартабалар
узун булган баланд
миноранинг тепасида юзи утмишнинг алла1{андай дос-
тонлари билан буришган, бели яшашнинг малоли билан
Сукилгпн, кузи шам каби заволга юз тутган чол суфи
1{уош ботувини кутади ва азон айтишга огзини рост-
лайди.
Мадраса саз^нида гирдак ^илиб мис^оли oi$ салла-
лар ýparaii, чит яктаклар кийган бир туда муллавачча-
Л»р турлиси турли ишлар билан машгуллар. Баъзила-
ри рртадаги супачада намоз кутиш, баъзилари уз з^уж-
ралари атрофида ош тайёрлаш, баъзилари румолчала-
рини елкаларига солиб, сада тагидаги з^овузчадан та-
:;орат олиш учун машгуллар.
Булар «келажак» замоннинг «азуш илмлари». Бу-
лардан келаж акда фа^из^лар,
муфтилар,
аъламлар,
мударрислар чицувини кутадилар.
Туркистоннинг турли шаз^арларидан илм излаб, ун
йиллар шу
Do'stlaringiz bilan baham: