G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Uyqu mexanizmlari. 
U yqu m ex an izm larin i tu sh u n tiru v ch i 
n a z a riy a la rd a n b itta si - gu m oral n a z a riy a d ir. B unga m uvvofiq 
organizmdagi m a ’sus m oddalar - gipnotoksinlar to'planishi uyquni 
k eltirad i. Bu n aza riy a b o 'y ic h a , uyqu v a q tid a m iyada m axsus 
neyropeptidlar ajralib chiqib, organizmning ruhiy faoliyatini, turli a ’zo 
va tizimlarini ishini susaytiradi.
Uyquni tushuntiruvchi I.P. Pavlovning kortikal nazariyasi alohida 
ah am iy atg a ega. U nga k o 'r a uyqu torm o zlov chi m a rk a zd an
97
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

torm ozlanishni miyaning boshqa qismlariga tarqalishi (tormozlanish 
irradatsiyasi) tufayli sodir bo'ladi. Shunday qilib, I.P. Pavlov fikricha, 
uyqu - himoya tormozlanishidir. Uyquning bu xili I.P. Pavlov tomonidan 
«faol uyqu» deb ataladi, chunki u turli tomiozlovchi taassurotlar ostida 
kelib chiqadi. Uyquning faol holatidan tashqari passiv holati ham mavjud. 
Unda ta ’sirlovchilar soni minimumgacha yetkaziladi. M asalan, odam 
qorong'i, hech qanday signallar bo'lm agan xonada bo'lsa, m a ’lum 
vaqtdan keyin u uyqu holatiga o'tadi. Barcha sezish a ’zolari ishlamagan 
bemorlar kechasi-yu kunduz to'liq uyqu holatida bo'ladi. Ularni faqat 
sezuvchi nuqtalariga ta ’sir etib uyg'otish mumkin. Klinik kuzatishlar 
ko'rsatadiki, tashqi ta ’sirlarni deyarli sezmagan bir bemor aslida faqat 
o'ng qo'lining bir qismida taktil sezgisi bo'lgan. U doimo uyqu holatida 
edi, agar o'ng qo'lidagi shu nuqtaga ta ’sir etilsa, ayol uyg'onar edi.
Uyquning patologik holatlarida o 'rta va oraliq miyadagi retikulyar 
formatsiyada o'zgarishlar borligi kuzatilgan. Retikulyar formatsiyaning 
faollashtiruvchi va tormozlovchi nuqtalarning ochilishi bilan bog'liq 
bo'lgan m a’lumotlar I.P. Pavlovning uyqu nazariyasini to'ldiradi.
Elektrofiziologik tadqiqotlar bosh miyadagi po'stloq osti tuzilmalarida 
uyqu va bedorlikda ishtirok etuvchi tuzilmalarni aniqlashga yordam berdi