G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Qonning tarkibi. 
Qonga ivitmaydigan modda solib, probirkada bir 
necha soat saqlansa yoki sentrifuga qilinsa bir-biridan keskin farq qiluvchi 
ikkita qavat hosil boiadi. Yuqori qavatda yarim shaffof sariq suyuqlik
- qon plazmasi, pastki qavatda esa qonning shaklli elementlari: qizil qon 
tanachalari, ya’ni eritrotsitlar, oq qon tanachalari, y a’ni leykotsitlar va 
qon plastinkalari, y a’ni trombotsitlar hosil bo4ladi.
Q onning taxm inan 50-60% ni qon plazm asi, 40-45% ni shaklli 
elem entlar, 8-10% ni turli oqsillar, m ineral tuzlar, qand m oddasi, 
fermentlar, gormonlar tashkil etadi. Plazma oqsillari uch guruh b o iib , 
b u la rn in g 4,5% albu m in, 2,8-3,1% g lo b u m in la r va 4-4,5%
fib rin o g en lard ir. Q on ta rk ib id a 0,85-0,9% osh tuzi, kalsiy xlor, 
b ik a rb o n a tla r va 0,12% qand m oddasi b o ia d i. N orm al fiziologik 
sharoitda qon plazmasining tarkibi nisbatan tu rgim turadi.
Qon plazmasining osmotik bosimi. Qon plazmasidagi erigan moddalar 
asosan mineral tuzlar hisobiga hosil boiadi. Bulardan eng muhimi osh 
tu zid ir. O sm otik bosim org anizm to 'q im a la rid a suv va erigan 
m o d d a la rn in g taq sim lan ish id a m uhim rol o 4ynaydi. O dam qoni 
plazmasining osmotik bosimi 7, 7-8, latmga teng b o iadi, bu eritrotsitlar 
bilan hujayralar hayot faoliyatining saqlanishida muhim fiziologik 
ahamiyatga ega. Agar bu tenglik o 4zgarsa, eritrotsitlar bilan hujayralarning 
faoliyati buziladi. Qon plazmasining osmotik bosimini maxsus retseptorlar 
boshqaribturadi, muhit doimo bir xil saqlanadi. Qonning muhiti kuchsiz 
ishqoriy, y a’ni rN-7,36 ga teng.
Eritrotsitlar 
ikki tomoni botiq ellips shaklidagi yadrosiz hujayralardir. 
Ularning diametri 7-8 mkm ga, qalinligi 2,52 mkm ga teng, erkaklarda 1 
mm3 qonda 4,5-5 mln, ayollarda 4-4,5 mln dona eritrotsit boiadi. Inson 
organizmida taxminan 25 trillion eritrotsit b o iib , har sutkada o ig a n
eritrotsitlar o in ig a ko4mikdan taxminan 300 milliard yangi eritrotsit hosil
225
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boiadi. Eritrotsitlar hayoti 30-120 kun gacha davom etadi. Eritrotsitlar 
qizil ilikda yetiladi. Ularning ko4pchiligini (85-90%) qonga rang beruvchi 
gemoglobin tashkil etadi. 100 g qonda o 4rta hisobda 16,6-17 g gemoglobin 
bor.
Eritrotsitlar tarkibidagi gemoglobin o 4pkadan kislorod biriktirib olib, 
organizmning hujayra va to 4qimalariga yetkazib beradi. Gemoglobin gem 
va oqsil - globindan tashkil topgan bo4lib, gem qismida G 4e++ saqlanadi. 
Eritrotsitlar soni yoki uardagi gemoglobin miqdorining kamayib ketishiga 
kamqonlik deb ataladi. Eritrotsitlar eng muhim bufer rolini o4ynaydi, qonning 
faol reaksiyasini saqlaydi. U lar suv almashinuvidagi, oqsillar, yog'lar, 
uglevodlar parchalanishidagi fermentativ jarayonlarda ishtirok etadi.