G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

A
va 
В
ag g lyutino-genlar m avjud b o ii b , qon 
plazm asida ag g ly u tin in lar b o im a y d i. 
S huning uchun bu g u ru h n i fa q a t IV 
g u ru h g a quyish m um kin. L ekin bu 
guruhga qolgan uchta guruhdagi qonni 
quyish mumkin. Qoni to iiin c h i guruh 
b o ig a n odam lar universal retsipiyentlar 
deyiladi.
Donor (lotincha «hadya etaman» degan 
m a’noni bildiradi) bemor hayotini saqlab 
qolishd a yordam b erad ig an olijanob 
insondir. Bem orlarning kasallik turiga 
q arab , yangi qon yoki qon plazm asi 
eritrotsit massa, leykotsit massa, trombotsit 
m assa yoki qon ta rk ib id ag i o q sillar 
(albumin, globulin, fibrinogen, flbrinolizin, 
gammaglobulinlarjdan birortasi quyiladi.
X-a8attil®®ngiHcg§lrcifeiigilligiga va turiga qarab, 200, 400, 600 ml gacha 
qon quyi§JS4SS$Miin. Ayrim kasalliklarda (kuyganda, zaharlanganda va 
boshqalarda) bemorning qoni donor qoni bilan to ia almashtiriladi. Bemorga 
quyilgan qon uning organizmiga ijobiy ta ’sir etib, murakkab ijobiy fiziologik 
o'zgarishlarga sabab boiadi. Bemorga donor qoni quyilganda u tomirlar 
devoridagi sezuvchi nerv tolalari uchlarini qo‘zg‘atadi, natijada qon bosimi 
koiariladi, yurak faoliyati yaxshilanadi, nafas olish me’yorida boiadi, bosh 
miya qon tomirlarida qon aylanish birmuncha yaxshilanadi, hatto bemorning 
ishtahasi ham ochiladi, moddalar almashinuvi tezlashadi, qon yaratuvchi va 
boshqa organlar ishi kuchayadi va hokazo.
Rezus faktor. Bu fak to r birinchi m arta 1941-yilda nemis olimi 
Landteyner tomonidan Macacus Phesis degan maymun qonida topilgan 
va shunday nom berilgan. Kishilardan 86% ining qonida rezus-faktor 
borligi, 14% ida esa bu faktor yo4qligi aniqlangan. Rezus-faktorli kishilar 
rezusmusbat kishilar (Rh+), rezus faktorsiz kishilar rezus-manfiy kishilar 
(Rh-) deb ataladi. Rezus - faktor eritrotsitlarda b o iad i jinsga va yoshga 
b o g iiq boim aydi, u eritrotsitlarning agllyutinogenlari bilan bogiangan 
emas. Agllyutinogenlarga qarma-qarshi o iaro q , zardobda rezus-faktor 
agglyutininlari yoki antitelalari yo‘q.
228
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu faktor shuning uchun amaliy jihatdan ahamiyatliki, rezusmanfiy 
kishilarga rezusmusbat kishilarning qoni quyilsa gemoliz (eritrotsitlarning 
yem irilishi)ro4y beradi. Gemoliz r o ‘y berishiga sabab shuki, bunda 
rezusm anfiy kishilarning qonida maxsus an titelo lar hosil b o ‘ladi. 
Homiladorlik davrida eritrotsitlarning b a’zan gemolizga uchrab anemiya 
ro ‘y berishi, so4ngra homilaning nobud bo4lishi ana shu faktorga bog4liq. 
Yangi tu g 4ilgan bolalarning gem olitik kasalligi ham rezus-faktorga 
bog4liq. Bunda ona qoni rezusmanfiy, homila qoni esa rezusmusbat 
bo‘ladi. Ammo 10% hollarda ona qoni ham, homila qoni ham rezusmusbat 
boiadi-yu, gemolitik anemiya ro ‘y bermaydi. Rezus-faktorlarning tiplari 
mos kelmasa, shunday bo4lishi mumkin. Rezus-faktorning uch tipi borligi 
aniqlangan. Bu tiplar lotincha D, С, E harflari bilan belgilanadi. Tug'ruq 
vaqtida qon quyganda shu faktorni hisobga olish ayniqsa muhimdir.
Taloq. 
Bu ichki organ bo4lib, chap qovurg4alar ostida joylashgan. 
Uning og4irligi katta odamda 140-200 g. Taloq qon hosil qiluvchi organ, 
y a ’ni bu yerda lim fotsitlar hosil b o 4ladi. U lar organizm ga kirgan 
mikroblarni yutish xususiyatiga ega. Demak, taloq organizmni yuqumli 
kasalliklardan himoya qilish vazifasini bajaradi. Bundan tashqari taloqda 
ortiqcha qon zahira holida saqlanad. Shu bilan birga bu yerda hayot 
tugagan eritrotsit va leykotsitlar yemiriladi.