G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Quloqqa shovqinning ta’sir qilishi. 
Eshituv organi chastotasi va davriyligi 
har xil bo'ladigan havo tebranishlarini, ya’ni tovushni idrok etadi. Hamma 
tovushlarni chastotasi va davriyligiga qarab musiqa tovushlari va muzika 
b o'lm agan tovushlar (shovkinlar)ga ajratish rasm bo'lgan. M usiqa 
tovushlariga m a’lum davriylik va chastota xosdir. Shovqinlar esa betartib 
havo tebranishlaridir.
Odam jim-jit joyda uzoq turganida tovushlarni idrok etish layoqati 
kuchayadi (sukunatga moslanish). Qattiq tovushlar uzoq ta ’sir qilganida, 
tovushni idrok etish avvaliga susayadi (tovushga moslanish) so'ngra, 
birmuncha yaxshilanadi. Moslanish (adaptatsiya) tovush kuchiga teskari 
proportsionaldir. Shu munosabat bilan tovushning sub’ektiv qattiqligi 
adaptatsiya tufayli m uayyan doiragacha ortib boradi, xolos. Q attiq 
shovqin bo'lib turadigan va baland tovushlar eshitiladigan sharoitda uzoq 
turish zararlidir. Bu - quloqning battar og'ir tortib qolishiga va hatto 
garanglikka olib boradi.
Adaptatsiya normal ishlab turgan eshituv analizatori uchun xarakterli 
bo'lib, charchash hodisalari qatoriga kirmaydi. U eshituv organining ish 
qobiliyatini oshiradi, charchash esa uning ish qobiliyatini pasaytiradi.
Biroq tovush bir necha soat mobaynida ta ’sir qilib turadigan bo'lsa 
eshituv organining charchab qolishiga olib boradi, bu - d arslard a 
ishchanlik qobiliyati va e’tiborning susayib qolishiga sabab bo'ladi.
Shovqinlar, hattoki, juda arzimas shovqinlar ham, uzoq ta ’sir qilib 
turadigan bo 'lsa, eshituv apparatining o'zigagina emas, balki nerv 
sistemasining funksional holatiga ham yomon ta ’sir ko'rsatadi va odamni 
eng qimmatli narsadan - oromdan mahrum qilib qo'yadi.
146
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bolalarda quloq og‘irligi. 
Quloq og'irligi nutq kamchiliklariga, kichik 
yoshdagi o'quvchilarda esa yozuvda xato qilaverishga sabab bo'ladi.
Go'daklikda quloqning og'ir tortib qolishi nutq rivojlanishining izdan 
chiqishiga olib keladi. Yaxshi eshitmaydigan bolalar, kar bolalardan farq 
qilib, odatdagicha qattiq ovoz bilan aytilgan tanish so'zlarni ajratadi va 
quloqqa kirgan notanish so'zning konturini takrorlaydi. Ular, odatda, 
unli tovushlarnnng hammasini va unsiz tovushlarning bir qismini ajratadi. 
Bunday bolalarning lug'at boyligi cheklangan bo'ladi.
Q ulog'i yaxshi eshitmaydigan bolalar tanish so'zlarni juda o'ziga 
xos bir tarzda talaffuz qiladi. U lar so'zlardagi jarangli tovushlarni 
jarangsiz tovushlar bilan, qattiq tovushlarni yumshoq tovushlar bilan, 
qorishiq tovushlarni sirg'aluvchi tovushlar bilan adashtirib yuboradi. 
A yni v a q td a u la rn in g n o t o 'g 'r i ta la ffu z i (d u d u q la n a d ig a n
bolalardagidek) harakat (motor) qiyinchiliklariga bog'liq bo'lm asdan, 
balki so'zning tovush tarkibi yetarlicha o'zlashtirilmay qolgani tufayli 
kelib chiqadi. Shu munosabat bilan bolalar b a ’zi harflarni boshqalari 
bilan alish tirad i, u larn i tu sh irib qo ld irad i, so 'zn in g u rg 'u ostiga 
olinm aydigan boshi yoki oxirini to 'la yozmay q o 'y ad i va hokazo. 
Masalan, ular «bu yoqqa kel» o'rniga «baqqa kel», «navbat» o'rniga 
«novvat» deb yozadi.
Qulog'i salgina og'ir tortib, talaffuz va xat yozishda kam roq xato 
qiladigan bolalar hamma o'qiydigan maktabda o'qishlari mumkin, lekin 
u larga n utqni riv ojlantirish yuzasidan qo 'shim cha m ash g 'u lo tlar, 
shuningdek im koni boricha m utaxassis - logoped m aslahati kerak 
bo'ladi.
O 'quvchilarni partalarga taqsim lab o'tqazish d a ularning yaxshi 
eshitmasligi hisobga olinadi. Yaxshi eshitmaydigan o ‘quvchilarga oldingi