G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Biriktiruvchi to 4qima-ya’ni tayanch trofik to ‘qima. 
B irik tu ru v ch i 
(qo'shuvchi) to 'q im a tuzilishi va shakliga k o 'ra xilma xildir. Bu to'qim aga 
suyaklar, qon, limfa, tog'ay va paylar kiradi.
Biriktiruvchi to 'q im a joylashishiga va bajaradigan vazifasiga k o 'ra
tu rli x u s u s iy a tla rg a ega. M a s a la n , p ay va t o g 'a y l a r ta r k ib id a g i 
biriktiruvchi to 'q im a hujayralari orasida elastik tolalar k o 'p ro q . Shuning 
uchun ular cho'zilish, bukilish, tortilish kabi t a ’sirlarga chidam li b o 'la d i 
(la-rasm ).
Muskul to‘qimasi. 
M uskul to'qim asi uch xil bo'ladi: ko'ndlang yo'lli, 
silliq tolali va yurak muskullari. M uskul hujayralarida miofibrill tolachalar 
bo'lib ular m uskul tolasining qisqarish-yozilish xususiyatini t a ’minlaydi. 
К о 'ndalang yo'lli, y a ’ni skelet m uskullari odam tanasining tashqi sohasida 
joylashib, suyaklarga birikib turadi. Shuning uchun ular skelet m uskullar 
deyiladi. Bu m uskul tolalarining uzunligi bir necha m illim etrdan to 10-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

12 sm gacha bo'ladi. M uskul tolasining sitoplazm asi sarkoplazm a deb 
atalad i. H a r bir m uskul to lasid a bir necha yadro, ipsim on ingichka 
tolachalar (miofibrillar) mavjud. M uskul tolalari m ikroskopda ko'rilganda 
k o'n d alan g yo'nalishdagi chiziqlar shaklida k o 'rin adi. Shuning uchun 
bu muskul ko'nd alang yo'lli muskul deb ham yuritiladi.
Skelet m uskulining harakati odam ixtiyoriga bog'liq. Shuning uchun 
biz qo'l, oyoq, bosh kabi organlarimiz bilan xohlagan harakatni bajaramiz. 
M u n ta z a m rav ish d a jism o n iy m ash q la r b ilan s h u g 'u lla n ilsa , skelet 
m uskullari yaxshi rivojlanadi.
Silliq tolali m uskullar duksim on tuzilgan b o'lib, tolasi ju d a k alta -
0,1 m m a tr o f id a . Bu m u s k u lla rn in g h u ja y r a s id a b itta y a d ro va 
sitoplazm ada qisqarish xususiyatiga ega b o 'lg an k alta-k alta m iofibrill 
ipchalari bo'ladi. Silliq m uskullar nafas olish organlari, oshqozon-ichak, 
siydik chiqarish yo'Hari, qon va limfa tom irlarining devorida joylashgan. 
Bu m uskullar faoliyati odam ixtiyoriga bo g 'liq emas, y a ’ni ular odam
tinch turganda, uxlagan vaqtda ham qisqarib-bo'shashib, ish faoliyatini 
bajaraveradi.
Y u rak m uskullari tuzilishiga k o 'r a k o 'n d a la n g yo 'lli m uskullarga 
o 'x sh a sa ham , lekin bir m uncha m u ra k k a b ro q b o 'la d i. Ish faoliyati 
jihatidan silliq m uskullar singari odam ixtiyoriga bog'liq emas. (2-rasm)