Г. А. Ихтиярова,Т. Н. Кайпназаров, А. С

8-мавзу:Оксидланиш қайтарилиш реакциялари

Оксидланиш - қайтарилши реакциялари табиатда жуда кенг тарқалган бўлиб, кимё саноатида, халқ хўжалиги тармоқларида кенг қўлланилади.
Биологик ва яшаш шароити муҳим бўлган нафас олиш, емирилиш ва фотосинтез кўп босқичли каталитик мураккаб оксидланиш қайтарилши реакцияларидир.
Реакцияда иштирок этаётган элемнтларнинг оксидланиш даражаси ўзгариши билан борадиган реакцияларга оксидланиш- қайтарилши реакциялари дейилади.
Оксидланиш - қайтарилши реакцияларида электронлар бир атомдан иккинчи атомга батамом кўчиб ўтиши ёки бир атомданинг электрон булути зичлиги камайиб, иккинчи атомники ортиши мумкин. Бир атом ўзидан электрон йўқотса, бу оксидланиш, электрон қабул қилса, қайтарилиш жараёни деб аталади.
Ўзидан электрон берган атом, молекула ёки ион қайтарувчи, ўзига электрон қабул қилган заррача эса оксидловчи дейилади.
Оксидловчилар: галогенлар, калий перманганат, калий манганат, калий бихромат, калий хромат, нитрат кислота, сулфат кислота, озон, водород пероксид ва ҳ.
Қайтарувчилар: металлар, водород, кўмир, водород сулфид, аммоний сулфид, аммиак, алдегидлар, спиртлар, чумоли ва оксалат кислоталари, глюкоза ва ҳ.
8-мавзу юзасидан назорат иш
Оксидланиш қайтарилиш реакциялари

87. 
    Қуйидаги ўзгаришларнинг қайси бирида оксидланиш ва қайтариш процесслари содир бўлади?
    

    а) Вг^02→2Вг^-1; б) Мg^0→ Мg^+2; в) Мn^+3→Mn^+2;

    г) Сг^+3→Сг^+6; д) O^02→2O^-2:

88. 
    Қуйидаги нейтрал атом ва номерларининг қайсилари оксидловчи, қайсилари қайтарувчи бўлади?
    

    а) Н2, Na, C, Al, Cг; б) S^-2, S^+4, S^+6; в) Na^0, N^3+, N^5+, N^3-;

    г) Mn, Mn^2+, Mn^6^+; д) Fe, Fe^2+, F^3+, Cu^+:

89. 
    Қуйидаги моддалардан қайсилари фақат оксидловчи, қайсилари қайтарувчи эканини кўрсатинг?
    

    а) KМnO4, MnO2, P2O5, Na2S; б) Na2SO3, H2SO4, H2S, SO2;

    в) Na2CrO4, K2Cr2O7; г) NH3, HNO3, NaNO2:

90. 
    Қуйидаги келтирилган реакциялардан қайси бири оксидланиш қайтарилиш реакциялар жумласига киради?
    

    а) SnCl2+FeCl3→SnCl4+FeCl2; б) NH3+H3PO4→(NH3)3 PO4; в) PbS+HNO3→S+Pb(NO3)2+NO+H2O+S:

91. 
    Реакцияларнинг тенгламаларини тенглаштириш оксидланиш қайтарилиш реакцияларида қайси модда оксидловчи ва қайси модда қайтарувчи эканлигини кўрсатинг?
    
92. 
    Қўйидаги реакцияларнинг қайсилари оксидланиш қайтарилиш реакциясига киради? Оксидланиш ва қайтарилиш реакциялари учун электрон тенгламаларини тузинг ва оксидловчи, қайтарувчини аниқланг.
    

2NaOH+CO₂=Na₂CO₃+H₂O
MnO₂+4HCl=MnCl₂+Cl₂+2H₂O
2Al+3S=Al₂S₃

93. 
    Даврий жадвалдан: а) кучли қайтарувчилик хоссаларига эга бўлган элементларни кўрсатинг, жавобингизни шу элементлар атомларининг тузилишига асосан изоҳланг.
    
94. 
    Қуйидаги схемалар бўйича борувчи оксидланиш ва қайтарилиш реакциялари учун электрон тенгламалар тузинг.
    

P+HNO₃+H₂O=H₃PO₄+NO
FeSO₄+KMnO₄+H₂SO₄→Fe₂(SO₄)₃+MnSO₄+K₂SO₄+H₂O

95. 
    Элементлар атомларининг тузилишига асосланиб қуйидаги ионлардан қайси бири?
    

Ag⁺, Fe²⁺, Cl^-, Al³⁺, S^-2
Қайтарувчи ролини бажарилишини ва унинг сабабини кўрсатинг?

96. 
    Ионлардан:
    

Cu²⁺, S^-2, Br^-, Fe³⁺, Al⁺³
Қайси бири оксидловчи бўла олади ва қайсилари бўла олмайди, нима учун?Элемент атомларининг тузилишига асосан жавобингизни изоҳланг.

97. 
    Қуйидаги реакциялар тенгламасини охирига етказинг (бунда концентерланган HNO₃ – NO₂ гача суюлтирилгани эса NO гача қайтарилади):
    

C+HNO₃→CO₂+ ?
S+^суюлHNO₃→SO₂+ ?
Ag+^суюлHNO₃ (конц)AgNO₃+ ?
Электрон баланслардан фойдаланиб тенгламаларга коэффициентлар топиб қўйинг.

98. 
    Қуйидаги бирикмалар MnO₃, KMnO₄, Mn₂ O₇ данҳар биридаги марганецнинг оксидланиш даражаларини ҳисобланг.
    
99. 
    Қуйидаги бирикма N₂, NH₃, HNO₂, HNO₃, NO₂лардан ҳар биридаги азотнинг оксидланиш даражаларини ҳисоблаб топинг.
    
100. 
     Қуйидаги келтирилган реакциялардан қайсилари оксидланиш қайтарилиш реакцияларига киради?
     

а) NaOH+HCl=NaOH+H2O; б) Zn+Cl2=ZnCl2

в) S+O2=SO2; г) CuO+CO2=CO2+Cu+O2

Реакцияларнинг электрон тенгламаларини тузинг оксидланиш ва қайтарилиш тенгламаларига коэффициентлар қўйинг.Оксидловчини ва қайтарувчини аниқланг?

101. 
     Оксидланиш ва қайтарилиш тенгламалари қуйидаги ионли тенгламалар билан ифодаланади
     

2F³+S^-2=2F²⁺S⁰;
2Bi³⁺+3Sn²⁺=2Bi⁰+3Sn⁴⁺.
Шу реакцияларнинг электрон тенгламаларини тузинг ҳар бир реакцияда қайси ион оксидловчи, қайси ион қайтарувчилигини кўрсатинг.

102. 
     Қуйидаги бирикмалар HCl, HCLO, HCLO₃, Cl₂O₅дан ҳар биридаги хлорнинг оксидланиш даражасини топинг?
     
103. 
     Қуйидаги бирикмалардан HPO₃, H₃PO₄, H₃PO₃, P₂O₅дан фосфорнинг оксидланиш даражасини аниқланг.