botanikada masala va mashqlar yechishning quyidagi taxminiy klassifikatsiyasini
bayon etmoqdamiz.
M asala va m ashqlam i darajasi, shakli va m a’nosiga qarab kiassifikatsiya
qilish mumkin.
O 'quvchilarga taklif etilayotgan m asala va mashqlar (u
d arsd ay o k i olimpiada
bo‘lishidan qat’i nazar), ulam i 5 ta darajaga ajratish mumkin. Ulami bilimlami
o'zlashtirish
darajasi
bilan
chalkashtirmaslik
kerak.
D idaktika
bilimlami
o ‘zlashtirishni uch guruhga bo‘lishi m a‘iumy ular reproduktiv o ‘zlashtirish, standart
masalalarni yechish v a ijodiy masalalami yechishni bilishdir.
M urakkablik darajalarini turli xil masala va m ashqlar misolida ко1 rib
chiqaylik.
Birinchi darajali m asalalarda oddiy bilim lam i taqqoslash bilan b o g 'liq boMishi
mumkin bunday masala va m ashqlar ko4proq o ‘quvchilam ing xotirasini tekshirish
uchun c{ulaydir.
Misol uchun: ilmiy m a’lum otlarga ko’ra makkajo xorining 1 mm2 so‘rish qismida
700 ta ildiz tukchalari b o ‘lishi aniqlangan. B ir tup m akkajo’xori ildizining umumiy
so ‘rish qismi 95
sm ni tashkil etsa,
darslikdan olgan nazariy bilimlaringizga
asoslanib, ushbu o ’sim likning ildizida nechta ildiz tukchasi va ular nechta
hujayradan tashkil topganligini aniqlang?
Dckinchi darajali m urakkablikka ega bo*lgan masalalam i yechishda ayrim biologik
qonunlami tatbiq eta olishni va ayrim hodisalam i taqqoslash talab etiladi.
Shuningdek maktab o ’quvchilardan boshqa fanlardan olgan bilimlarini ham
m asalalar yechimini topish uchun safarbar etiladi.
M isol uchun: mutaxasislam ing aniqlashicha sekvoyadendron deb ataluvchi
o ’sim likning bitta qubbasida 200 ta urag’ bo’ladi. Lekin urng’i ju d a yengil b o 5lib,
196000 tasi b ir kg ni tashkil etadi. Hisoblaiigchi 196000 ta urug’
nechta qubbada
yetiladi?
Botanikadan uchinchi darajali m asala va mashqlami yechishda
b ir necha
araallam i am alga oshirishi, o b ’ektning tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyatini
bilish talab etiladi, fanlararo bog’lanishni
am alga oshiria olishi, o ’zlashtirigan
bilimlaridan foydalanib m asala yechim ini topishga harakat qilish кетак bo’ladi.
Misol uchun: ilmiy kuzatuvlam ing natijasiga ko’ra bir tup selin o ’simligi 100 sm2
m aydonda chim hosil qiladi. 500 tup selin necha m2 m aydonda chim hosil qiladi.
Selin o ’simligini cho’lda ko'paytirishning qanday am aliy ahamiyati bor? Fikringizni
bayon eting.
T o'rtinchi darajali masala ham da m ashqlarga javob berishda
0
‘quvchilar boshqa
fanlardan olgan bilimlarini ham safarbar etishni bilishlari kerak. Shuningdek bir
necha bosqichda masala yechish ko’nikm alariga ega bo’lishlari kerak.
M isol uichun: bioximik olim lam ing m a’lum otiga ko’ra qand lavlagi tarkibida 18%
shakar bo’lishi aniqlangan. A gar fermer b ir yilda 170 tonna qand lavlagi
yetishtirgan b o ’Isa, undan necha kg shakar olish m um kin? A gar lavlagining umumiy
og’irligmi 35% suv bo’lib, suvning 15% i lavlagini qayta ishlash jarayonida atffof
muhitga tarqalgan bo’Isa. Qolgan necha tonna lavlagi qoldig’ini
chorva mollari
uchun ozuqa sifatida berish mumkin?
Botanikaga oid beshinchi darajali masala va m ashqlarda bir vaqtning o 'z id a necha
hisoblash ishlarini am alga oshirish bilan b ir qatorda, ob’ektlami b ir biriga
taqqoslash, ular o ’rtasidagi o ’xshashlik farqlam ing sabablarini anglash, masalalar
yechimini topishda biologik qonuniyat va nazariyalam i tatbiq etish talab etiladi.
Misol uchun: olingan ilm iy m a’lumotlarga ko’ra guam akum ofitsinali daraxtining
b ir kub detsim etr yog’ochligini vazni 1420 gram m keladi. Guamakum ofitsinali-
ning poyasining vazni po’kak daraxtining vaznidan 6 m arta o g ’ir bo’lsa,
bir kub
detsimetr po’kak daraxtining yo g ’ochligini vazni qancha bo’ladi? Shuningdek
guamakum ofitsinaliga nisbatan bal’saning og'irligi 11-12 m arta yengil bo’ladi. Bir
kub detsimetr bal’saning og’irligi qancha bo'lishini hisoblab toping.
M asala qanchalik yuqori darajali b o i s a shunchalik ko'proq fikrlashni va
murakkab mantiqiy operatsiyalam i bajarishni talab etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: