Futbolda o`quv trеnirovka mashg`ulotlarini tashkil etishning mеtodologik asoslari

 

1.2. Jismoniy siftalar va ularni rivojlantirish mohiyati 

Har bir kishi harakatlarni bajarishda muayyan imkoniyatlarga ega. Masalan, u 

biror og’irlikdagi shtangani ko’tara oladi, qandaydir bir vaqt oralig’ida (3  daq., 2 

daq.,  30  sek.,  4  daq.  va  hokazo)  1000  m  masofani  yugurib  o’ta  oladi.  Bu 

imkoniyatlar  bir  qator  sifat  va  son  xarakteristikalari  jihatidan  bir-biridan  farq 

qiladigan  muayyan  harakatlar  bilan  amalga  oshiriladi.  Masalan,  sprintcha  va 

marafoncha  yugurish  organizmga  sifat  jihatidan  boshqa-boshqa  talablar  qo’yadi, 

turli  xil  jismoniy  fazilatlarni  namoyon  etishni  talab  etadi.  Kishi  harakat  qilish 

imkoniyatlarining  ba'zi  bir  sifatli  tomonlarini  kishining  jismoniy  (yoki  harakat) 

fazilatlari  deb  atash  qabul  qilingan.  Odatda,  kuchlilik,  tezkorlik,  chidamlilik, 

chaqqonlik  va  egiluvchanlik  asosiy  jismoniy  sifatlar  deb  qaraladi.  Kishidagi 

jismoniy fazilatlarning rivojlanganlik darajasi faqat kishi organlarining funktsional 

---

 

20 

(fiziologik)  imkoniyatlari  bilan  emas,  balki  psixik  faktorlar,  chunonchi,  irodaviy 

fazilatlar  bilan  ham  belgilanadi.  Bu  holda  irodaviy  fazilatlar  kishining  o’z 

funktsional imkoniyatlaridan qanchalik foydalana olishini belgilaydi.  

Kuchlilikni    tarbiyalash.  Tushunchaning  ta'rifi.  Kundalik  nutqimizda  «kuch» 

so’ziga  turli  xil  ma'no  beradilar.  Ilmiy  tushuncha  sifatida  u  iloji  boricha  aniq 

belgilangan  bo’lishi  kerak.  Buning  uchun  “kuch”ning  quyidagi  ma'nolarini  bir-

biridan farq qilish lozim: 

1)  harakatning  mexanik  xarakteristikasi  sifatidagi  kuch  («t  massali  jismga  F 

kuch ta'sir etadi...»); 

2)  kishining  xususiyati,  fazilati  sifatidagi  kuch  (masalan,  quyidagi    tekstda: 

«yosh o’sishi bilan kuch ham ortib boradi; 

3)  sport  bilan  shug’ullanmaydiganlarga  qaraganda  sportchilar  kuchliroq 

bo’ladilar...» va hokazo). 

Birinchi ma'nodagi kuch harakatning boshqa xarakteristikalari bilan bir qatorda 

mexanikaning  o’rganish  ob'ekti  bo’lib  xizmat  qiladi.  Ikkinchi  ma'nodagisi  esa, 

jismoniy  tarbiya  nazariyasi,  fiziologiya  va  antropologiyada  tadqiqot  mavzui 

bo’ladi. Bundan buyon biz «kuch» deyadidan har ikki ma'noda ham foydalanamiz. 

Agar tushunchalarni aralashtirib yuborish xavfi tug’ilsa, u holda harakatlantiruvchi 

fazilat  tariqasidagi  kuchni  ko’rsatish  uchun  kuch  imkoniyatlari,  kuch  qobiliyati, 

muskul kuchi ishlatiladi. 

Kishining  kuchini  tashqi  qarshiliklarni  muskul  kuchi  yordamida  yengish 

qobiliyatiga  qarab  aniqlash  mumkin.  Qarshiliklarni  yenguvchi  ishlarda 

harakatlarga  qarshi  yo’naltirilgan  kuchlarni,  yon  beruvchi  ishlarda  esa  harakat 

yo’nalishi bo’yicha ta'sir etuvchi kuchlarni qarshilik kuchi deb tushuniladi. 

Ma'lumki, muskullar kuchni quyidagicha namoyon qilishlari mumkin: 

1) o’z uzunliklarini o’zgartirmay   (statik, izometrik rejim); 

2) o’z uzunliklarini qisqartirib (qarshiliklarni yenguvchi, miometrik rejim); 

3) uzayib  (yon  beruvchi,  pliometrik  rejim)  qarshiliklarni  yenguvchi  va  ularga 

yon beruvchi rejimlarni birlashtirib «dinamik rejim» deyiladi. 

---

 

21 

Bu  sharoitlarda  kuchning  maksimal  qiymatlari  turlicha  bo’lganligi  uchun 

kuchning  yuqoridagicha  bo’lishini  kuch  qobiliyatlari  asosiy  turlarining 

klassifikatsiyasi deb qabul qilish mumkin. 

Kuch namoyon bo’lishi sharoitlariga kuchning bog’liq ekanligi. Harakat kuchi   

(«ya'ni   harakatning bosimi yoki tortishi». — ( K.M.Mahkamjanov) ko`p jihatdan 

qarshilik kuchlarining tabiati bilan belgilanadi.