Fuqarolik xuquqi bilan tartibga solinadigan munosabatlar O‘zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksining 2-moddasida belgilab qo‘yilgan

. Muassasalar - yuridik shaxs sifatida
Muassasalar bundan ikki yarim ming yil avval qadimgi Rim davlatida vujudga kelgan. Ular o‘zining vujudga kelish vaqtidan boshlab deyarli besh asr o‘tgunga qadar juda ham sekinlik bilan rivojlanib borgan. Rim huquqiga oid manbalarda yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgan ko‘pgina hayriya muassasalar haqida ta’kidlanadi. Bunday muassasalarga cherkovlar, kasalxonalar, maktablar, mexribonlik uylari, harbiylar uchun mahsus kasalxonalar kabi tashkilotlar kirar edi. Miloddan avvalgi II asrga kelib Rim imperatorlarining xayrixohligi natijasida muassasalarning soni ham, turlari ham ko‘payib bordi.

Qadimgi Rimda hayriya muassasalari orasida etim qolgan bolalar va juda qashshoq hayot kechiruvchi oilalardagi farzandlarni o‘z bag‘riga olgan va ularga har tomonlama yordam ko‘rsatgan “alimenta” deb atalgan muassasalar mavjud bo‘lgan. Aliment muassasalari m.a. I asrda Rim imperatori Nerva (m.a. 33 yil) hukmronligi davrida vujudga kelgan. Bu muassasalar keyinchalik shaxsan imperatorlar tomonidan vujudga keltirila boshlangan. Ular imperatorlarning buyrug‘i bilan shaharning mansabdor shaxslari tomonidan moddiy jihatdan ta’minlab turilgan. Bu jarayonda shaxsan kvestor (konsulning sudlov va moliyaviy ishlar bo‘yicha yordamchisi) ham qatnashgan. Aliment muassasalari faqatgina insonparvarlik maqsadida faoliyat yuritib, ko‘rsatilgan yordamlarning barchasi beg‘araz hisoblangan. Alimentdan nafaqat etim bolalar va og‘ir sharoitdagi oilalarning farzandlari, balki voyaga etgan bo‘lsa-da, siyosiy jarayonlarda qatnasha olmaydigan bolalar ham, etim qolgan va yolg‘iz qizlar ham foydalanganlar. Jumladan, 82-161 yillarda Rimda etim qolgan qizlar uchun alohida stipendiyalar (stipendium) ajratilar edi. Aliment muassasalarining ko‘payishida va rivojlanishida Pliniy, Antonin Piy, Septimiy Sever (222-235y.) kabi imperatorlarning faoliyati katta rol o‘ynagan.

Bu muassasalarning huquqiy maqomi haqida shuni aytish mumkinki, ular fuqarolik xuquqiy munosabatlarda yuridik shaxs sifatida qatnasha oladigan, aniq bir hayriya maqsadlarida faoliyat olib boradigan va o‘zining jamg‘armasiga ega bo‘lgan tashkilotlar edi.

Davlat muassasalari yuridik shaxs sifatida davlat byudjetida turadigan va mustaqil smetaga ega bo‘ladigan davlat muassasalari ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lmagan faoliyat, jumladan, ma’muriy idora etish yoki ijtimoiy ma’naviy ishlarni boshqarishni amalga oshiradi. Bular jumlasiga mustaqil smetaga, rahbarlarni kredit taqsimlash huquqiga ega muassasalar: