Fraungofer difraksiyasi

4. Ikki va uch o‘lchamli difraksion panjaralar
Agar ikkita bir o‘lchamli difraksion panjara o‘zaro perpendikulyar holda ustma-ust
joylashtirilsa, ikki o‘lchamli difraksion panjara hosil bo‘ladi (9.16-rasm).
9.16-rasm. Ikki o‘lchamli difraksion panjara.
Panjaraning x va u o‘qlari bo‘yicha doimiylari d1 va d2 bir xil bo‘lishi yoki bo‘lmasligi
ham mumkin. Agar bir o‘lchamli difraksion panjarani oq yorug‘lik bilan yoritsak har bir
to‘lqin uzunlikdagi nurlar uchun alohida maksimumlar paydo bo‘ladi, ya’ni spektrga
ajratiladi. Agar shunday nurlar ikki o‘lchamli panjaraga tashlansa, turli to‘lqin uzunlikdagi nurlar uchun ma’lum tartib bilan joylashgan rangli dog‘lar hosil bo‘ladi. Fazoviy tuzilishga
ega bo‘lgan difraksion panjarani qaraylik. Eng oddiy fazoviy uch o‘lchamli panjara sifatida
osh tuzi NаCl ning tuzilishini misol keltirish mumkin. Uning yacheykasi kub kristallik
tuzilishga ega bo‘lib, davri d ox, оу va oz o‘qlariga paralleldir.
Amalda uch o‘lchamli difraksion panjara yasash juda qiyin. Sun’iy ravishda shu
tipdagi panjarani suyuqlik va gazlarda ultratovush to‘lqinlari tarqalishida hosil qilinadi. Uch
o‘lchamli panjaralarga eng yaxshi misol bo‘lib tabiatdagi kristallar xizmat qiladi. Biroq bu
kristall panjaralar orasidagi masofa 10-10 m bo‘lganligidan ko‘zga ko‘rinuvchi nurlar uchun
(л=7,6ч4,010-7m) difraksiya kuzatilmaydi, chunki panjara doimiysi (d~л) to‘lqin uzunligi
tartibida bo‘lgandagina difraksion manzara yaqqol kuzatiladi. Kristallik panjara doimiysi
tartibidagi nurlar bo‘lib, Rentgen nurlari, xizmat qiladi (Rentgen nurlari to‘lqin uzunligi
=(0,01800)∙10-10).
Nazorat uchun savollar
1. Frangofer difraksiyasini tushuntiring.
2. Reley shartini tushuntiring.
3. Spektrial qurilma deb qanday qurilmaga aytiladi?
4. Difraksion panjara haqida