Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

18.2. Ultrametamorfizm va foydali qazilmalar 
Progressiv metamorfizm rivojlanishida qayta kristalllanish chuqurlashgan sari 
moddalarning metasomatik ravishda qayta gruppalanishi, boshlang‘ich jinslarning 
ayrim hollarda qayd etilishi va boshlang‘ich jinslarning eritilishi kabi 4 bosqich 
ajralib turadi. O.Tattlning tajribalariga ko‘ra 10-20 km chuqurlikdagina erish 
protsesslariga sharoit yaratilishi mumkin ekan. SHuning uchun, biz uchratadigan 

---

110 
o‘zgarmagan jismlarning ichida yotgan intruzivlar boshqa yo‘l bilan kelib chiqqan 
hisoblanadi. 
Ultrametamorfizm protsessi faqatgina uning boshlang‘ich bosqichlaridagi 
gneyslarning erib qayta kristallanish natijasida hosil bo‘ladi. Psevdopegmatitlarnigina 
misol qilish mumkin. Bunda muskovit va biotitlarning sanoatbob konlari hosil
bo‘ladi. Bunday konlar Ural, Kola yarim oroli va boshqa joylarda mavjud.
Polingel jinslarning bunday mahsulsizligi N.Sudovikov, G.SHneyderxen, 
K.Sillunov va boshqalarning fikricha quyidagicha tushuntiriladi. Erish protsessi 
boshlanmasdanoq, 
metamorfik 
jinslarning 
ichidagi 
foydali 
birikmalar 
metamorflanuvchi suv eritmalari yordamida yuqoriga oqib chiqib ketadi va 
gidrotermal fizik konlari hosil bo‘ladi.
Metamorfik konlarga matamorflangunga qadar qiymatga ega bo‘lmagan 
metamorflanish natijasida qimmatli xom-ashyolarga aylanishidan hosil bo‘lgan konlar 
kiradi. Bu aksariyat metall emas foydali qazilmalar konlaridan marmar tosh, 
kvarsitlar, tom yopish uchun ishlatiladigan siloneplar, andaluzit, slinit, pionit, yashma, 
grafit, asbest va boshqalar shular jumlasidandir.
Ular qayta kiristallanish va moddalarning shu qatlamlarining ichida qayta 
taqsimlanish natijasida hosil bo‘ladi. Ularning hosil bo‘lishida shu qatlamlarning 
o‘zida ajralgan ma’lum miqdordagi uchuvchi birliklarning ham ishtiroki bor. Marmar 
toshlar ohak toshlarning qayta kristallanishidan hosil bo‘ladi. Bunda ular bir oz 
tiniqlanib, chiroyli tusga kiradi va kiristallari yiriklashadi. Kvarsitlar qum toshlarning 
yig‘ma kristallanishidan hosil bo‘ladi. YAshma kremniyli cho‘kma jinslarining yuqori
darajada metamorfiklanishidan hosil bo‘lgan chiroyli va pishiq bezak toshlari siftida 
ishlatiladi. Konlar Janubiy Ural va Oltoyda tarqalgan. 
Grafit ko‘mirning intruziv massalar kontaktida metamorfiklanishdan tashqari 
regionlar metomorflangan gneys va kristall slanetslar bilan birgalikda ham hosil
bo‘ladi. Bunda u tarkibida ko‘pgina organik qoldiqlari bo‘lgan cho‘kma jinslar 

---

111 
hisobiga hosil bo‘ladi. Slanetsli grafit konlari Ukraina, Ural va boshqa joylarning 
Arxey va Proterozoy davri konlarida uchraydi 
Andaluzit, geyanet, silllimanit, disten kabi krimnezyomga boy minerallar 
qadimgi metamorfik qatlamlarning kristall slanetslar tarkibida juda ko‘p cho‘kma 
kolinitning suvsizlanishi hisobiga hosil bo‘ladi. Qimmat xom-ashyo sifatida 
sanoatning ko‘pgina tarmoqlarida ishlatiladi. Bunday konlar Buryatiston, 
YOqutiston, Xindiston va boshqa joylarda mavjud. Bulardan tashqari korund, granit, 
titan konlari ham uchrab turadi. 
Xulosa 
Mavzuda metamorfogen konlarining hosil bo‘lish jarayonlari qanday 
termodinamik faktorlar bilan bog‘liqligi, metamorfizmning turlari (regional, lokal, 
kontakt, dinamometamorfizm, avtometamorfizm) haqida aniq ma’lumotlar keltirilgan. 
Metamorfizm jarayonida hosil bo‘lgan tog‘ jinslari (magmatik, cho‘kindi, 
metamorfik) va ular qanday foydali qazilma konlarining vujudga kelishida muhim 
ahamiyatga egaligi to‘g‘risida ham etarlicha yoritilgan. Barcha turdagi konlar va 
ularning nomlari, joylashgan erlari ham misollar tariqasida berilgan.