|
Nazorat savollari
“Texnik toshlar”nima va ular qaerda ishlatiladi?
“Texnik toshlar”konlari qaerlarda bor?
“Bezak toshlar” nima va ular qaerda ishlatiladi?
“Bezak toshlar”konlari qaerlarda bor?
“Qimmatbaho toshlar” nima va ular qaerda ishlatiladi?
“Qimmatbaho toshlar”konlari qaerlarda bor?
Dekorativ kolleksiya nima?
Glossariy
Qimmatbaho va bezak toshlar – zargarlik buyumlari, taqinchoqlar va bezak berib ishlanadigan buyumlar uchun ishlatiladigan mineral va tog‘ jinslariga aytiladi.
Texnik toshlar – ayrim fizik xossalari (qattiqlik, pishiqlik, nur sindirish va boshqa) bo‘yicha muhim ahamiyatga ega bo‘lgan mineral xom ashyolar (tog‘ xrustali, kvars, xalsedon, agat, morion, korund, granat, kvars, rubin, sapfir)dir.
HULOSA
Bugungi kunda ma’dan va noma’dan foydali qazilmalar fizik-kimyoviy xususiyatlari va xalq ho‘jaligining turli sohalarida ishlatilishiga qarab 3 guruhga, ya’ni: metall, metall emas va yonuvchi foydali qazilmalarga bo‘linadi.
O‘quv uslubiy qo‘llanmaning kirish qismida mazkur fanning maqsad va vazifalari, boshqa fanlar bilan bog‘liqligi keng yoritib berilgan. Qo‘llanmaning asosiy nazariy mavzularining mazmuni quyida bayon etilgan.
Foydali qazilma konlari ular joylashgan tog‘ jinslari hosil bo‘lish sharoitlariga qarab ikki (singenetik va epigenetik) turga bo‘linishi, konlar o‘lchamlari – uzunligi, bo‘yi va chuqurligi bo‘yicha bir necha shakllarga (izometrik, plita, truba) bo‘linib, ular qanday foydali qazilma konlarida uchrashi haqida ma’lumotlar berilgan.
Endogen konlar seriyasiga kiruvchi magmatik (erta, kech, likvatsion), pegmatit (oddiy, qayta kristallangan, metasomatik), karbonatit (magmatik, metasomatik, aralashgan), skarn (magnezial, ohakli), albit va greyzen, gidrotermal (yuqori, o‘rta va past haroratli), kolchedan (gidrotermal-metasomatik, gidrotermal-cho‘kindi, aralashgan) konlari haqida umumiy ma’lumotlardan tashqari, ularning hosil bo‘lish jarayonlari qanday formatsiyalar bilan bog‘liq ekanligi berilgan. Bundan tashqari, misol tariqasida ba’zi endogen seryasiga mansub konlar xarita va qirqimlarda qanday tog‘ jinslari bilan bog‘liq ekanligi misollarda keltirilgan.
Ekzogen konlar seriyasiga kiruvchi nurash (qoldiq, infiltratsion), sizma, cho‘kma (mexanik, kimyoviy, biokimyoviy, vulqon), sochilma (elyuvial, felyuvial, prolyuvial, alyuvial, literal, glyasial) konlari haqida to‘liq ma’lumotlar berilgan. Bundan tashqari, ularning hosil bo‘lish jarayonlari, keltirilgan rasmlarda ekzogen seryasiga mansub konlar xarita va qirqimlarda qanday tog‘ jinslari bilan bog‘liq ekanligi qo‘rsatilgan.
Metamorfogen konlar seriyasiga kiruvchi metamorflangan va metamorfik (regional, kontakt) konlarining hosil bo‘lish jarayonlari qanday termodinamik faktorlar bilan bog‘liqligi, metamorfizmning turlari (regional, lokal, kontakt, dinamometamorfizm, avtometamorfizm), metamorfizm jarayonida hosil bo‘lgan tog‘ jinslari va ular qanday foydali qazilma konlarning vujudga kelishida muhim rol o‘ynashi haqida ma’lumotlar berilgan. Bunday konlar, ularning nomlari va joylashgan erlari misollar bilan rasmlarda ko‘rsatilgan
Konlarning sanoat turlari mavzularida respublikamizda va boshqa davlatlarda mavjud qora metallar (temir, marganets, xrom, titan), rangli metallar (volfram, mis, qo‘rg‘oshin, alyuminiy, molibden), asl metallar (oltin, kumush), radioaktiv (oltin, kumush), kamyob va tarqoq metallarning fizik va kimyoviy xususiyatlari, ular qanday tog‘ jinslarida uchrashi va ularning tarkibidagi elementlarning miqdori (% hisobida), dunyodagi davlatlar misolida zahiralar va ularning qazib olinadigan miqdorlari, konlarning nomi va joylashgan eri, xalq xo‘jaligining qaysi sanoat sohalarida foydalanish mumkinligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Bundan tashqari, qurilish materiallari (qum, shag‘al, qumtosh, kvarsit), kimyoviy va organik xom ashyolar (mineral tuzlar, fosfor), industrial xom ashyolar (olmos, grafit, slyuda, asbest), shisha, sopol, o‘tga va kislotaga chidamli xom ashyolar va qimmatbaho toshlarning qanday genetik kon turlari bilan bog‘liqligi, tog‘ jinslari va ularning xususiyatlar, zahiralar va ularni qazib olish miqdorlari dunyo mamlakatlari misolida, konlarning nomi va joylashgan eri, xalq xo‘jaligining qaysi sanoat sohalarida qo‘llanilishi to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
