Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

7.3.
Quyultirish jarayoni. Quyultirishga ta’sir qiluvchi omillar 
Bir tonna rudani flotatsiya usuli bilan boyitishda 2,5
÷3,5 m
3
;
gravitatsiya usulida
3,5÷4,5 m
3
magnit usulida 3,0÷3,5 m
3
suv sarflanadi. 
Hozirgi vaqtda, dunyoda yiliga 2∙10
9
t ruda boyitish jarayonida qatnashadi. 
Boyitish jarayoniga esa taxminan 6∙10
9 
m
3
suv ishlatiladi. 
Suv sarfini kamaytirish maqsadida, boyitish fabrikalarida suvni 
qayta ishlatish yo‘lga qo‘yilgan. 90-95% suv mahsulotlardan ajratib 
olinadi va boyitish jarayoniga qayta yuboriladi. Bundan tashqari, boyitish 
jarayonida olingan mahsulotlarni qayta ishlash uchun suvsizlantirish talab 
etiladi. Buning uchun quyultirish, suzish va quritish jarayonlari amalga 
oshriladi. 
Quyultirish jarayonlari. Quyultirish yanchish jarayonidan so‘ng, 
bo‘tanaga ishlov berish jarayoni hisoblanadi. Quyultirish bo‘tanani 
cho‘ktirish, ya'ni qattiq zarrachlarni quyultirgich tubiga cho‘ktirib, tiniq 
suvni ishlatishga yuborish vazifasini bajaradi. Ko‘pchlik hollarda cho‘kgan 
mahsulot tarkibida 50 % gacha suv bo‘ladi. Bu esa qattiq-suyuq nisbat 
birga-bir demakdir. Quyultirish qayta ishlanayotgan massani yirikligi, 
zichligi, fizik-kimyoviy xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Bo‘tana tarkibida 
turli o‘lchamdagi zarrachalar mavjud bo‘lib, yirik zarrachalar tez cho‘kadi. 
Mayda zarrachalar uzoq vaqt davomida muallaq holda turadi. 
Zarrachalarning bir xil zaryadga ega bo‘lishi peptizasiya deyiladi. Bunday 
holat ayrim sulfid minerallari hamda qiyin qayta ishlanadigan rudalarni 
qayta ishlaganda kuzatilishi mumkin. Cho‘ktirish jarayonini yaxshilash 
maqsadida mayda zarrachalarni yirik agregat holatga keltirish kerak. Bu 
maqsadda koagulyant va flokulyant ishlatiladi. Koagulyant mayda 
zarrachalarni o‘zaro biriktirib ishqoriy muhit pH=10,5-11,2 hosil qilsa, 
flokulyant mayda zarrachalarni o‘zaro bog‘lab, cho‘kish jarayonini 
tezlashtiradi.
Cho‘kish og‘irlik kuchi ta'sirida sodir bo‘luvchi uskunalardagi 
bo‘tananing yuqori qatlamlarida qattiq zarrachalarning konsentratsiyasi 
yuqori emas, shuning uchun zarrachalar o‘lchami va zichligi yoki 
solishtirma og‘irligiga bog‘liq holda maksimal tezlik bilan erkin tushish 
sharoitida cho‘kadi. 

---

309 
Shar shaklidagi zarrachalarning erkin tushish sharoitida cho‘kish 
tezligi quyidagi formulalardan aniqlanadi. 
a)
o‘lchami 0,1 mm dan kichik zarrachalar uchun Stoks formulasi 
orqali 
sek
sm
d
/
,
)
1
(
5
,
54
2



−

=
b)
o‘lchami 0,1 – 1,5 mm zarrachalar uchun Аllen formulasi orqali 
sek
sm
/
,
1
)
1
(
8
,
25
3
2
0




−
=
bu yеrda: 
d
-zarrachning diametri, sm; 
ρ
-zarrachning zichligi, g/sm
3 
μ
-muhitning qovushqoqligi, (suv uchun – 0,01 pz) 
Bo‘tananing pastki qatlamlarida zarrachalar konsentratsiyasining 
ortishi bilan ularning cho‘kish tezligi kamayadi. Zarrachalarning 
konsentratsiyasi ma'lum chegaraga yetganda cho‘kish siqilib tushish 
sharoitida sodir bo‘ladi. Bunda yirik, tez cho‘kuvchi zarrachalar o‘z 
yo‘lida mayda zarrachalar bilan ushlanib, ular bilan birga cho‘kadi. 
Cho‘kma zichlashganda qattiq zarrachalarning konsentratsiyasi 
maksimumga yetadi, ularning cho‘kish tezligi esa 0 ga yaqinlashadi. 
Siqilib tushish tezligi quyidagi tenglama bilan ifodalanishi mumkin. 
0



=