|
Mahsulotning namlik saqlash qobiliyati
Mahsulotning namlik saqlash qobiliyati – bu qattiq jismning o‘zini
yuzasidagi namlikni saqlash xususiyatidir.
Foydali qazilmalar va boyitish mahsulotlari turli xil namlik saqlash
qobiliyatiga ega bo‘lib, zarrachaning solishtirma yuzasi va zarracha bilan
suvning ta'sirlashishiga sarflanadigan energiyaga bog‘liq. Minerallar
yuzasida yutiladigan suvning miqdori ana shu energiya quvvatiga bog‘liq
[20].
Solishtirma yuza hajmiy va massaviy bo‘lishi mumkin.
Mahsulotning birlik hajmiga to‘g‘ri keladigan yuza solishtirma
hajmiy yuza
S
V
(m
2
/m
3
, yoki 1/m) deyiladi:
V
S
S
V
=
bu yerda,
S
– zarrachaning umumiy yuzasi m
2
;
V
– mahsulotning hajmi, m
3
.
Mahsulotning birlik massasiga to‘g‘ri keladigan yuza solishtirma
massaviy yuza
S
M
(m
2
/kg) deyiladi
M
S
S
M
=
bu yerda,
M
– mahsulot massasi, kg.
Sharsimon va kub shakliga ega bo‘lgan zarrachalar aralashmasining
solishtirma massaviy yuzasi quyidagi formula yordamida aniqlanishi
mumkin:
=
=
n
1
100
6
i
i
i
M
d
S
,
bu yerda,
– zarrachaning zichligi, kg/m
3
;
d
i
– sharning o‘rtacha diametri yoki har xil kattalikdagi kublarning
qirrasi uzunligi, m;
300
γ
i
– alohida sinflarning chiqishi, %.
Agar zarrachaning shakli shar va kubning shaklidan farq qilsa
shaklga bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyent kiritiladi.
K
sh
= 0,5 ÷ 0,7. U holda
mahsulotning solishtirma hajmiy yuzasi quyidagicha aniqlanadi:
d
K
S
sh
V
=
6
Zarrachaning ichki va tashqi yuzalari farqlanadi. Tashqi yuzasi
deganda zarrachaning geometrik
yuzasi, ichki yuzasi
deganda
mikrog‘ovak va mikroyoriqchalar yuzasi tushuniladi. Umumiy yuza tashqi
va ichki yuzalar yig‘indisiga teng.
Mahsulotning solishtirma yuzasi qancha katta bo‘lsa, unda
saqlanadigan suvning miqdori shuncha katta bo‘ladi. Mahsulotning
solishtirma yuzasi 74 mkm sinfdagi zarrachalar miqdoriga bog‘liq.
74
mkm
sinfdagi
zarrachalar
miqdori, %
10
20
40
60
80
90
95
Solishtirma massaviy yuzasi, m
2
/kg
19
36
69
107
158
203
240
Qattiq zarracha yuzasining namlanish darajasi oquvchi suyuqlik
yuzasi va qattiq jism yuzasi bilan urunma hosil qiluvchi chekka namlanish
burchagi
bilan tavsiflanadi. Chekka namlanish burchagi nazariyada keng
- noldan (suv bilan to‘la namlanish) 180 gradusgacha (umuman
namlanmaslik, ya'ni suv tomchisi umuman oqmaydi) chegarada
o‘lchanadi. Shunday qilib, suyuq va qattiq fazalar orasidagi bog‘lanish
energiyasi qancha katta bo‘lsa, namlanish shuncha katta bo‘ladi va
zarracha yuzasida shuncha ko‘p namlik ushlanib qoladi. Umuman olganda,
solishtirma yuza va namlanishning ortishi bilan qattiq jismning namlikni
saqlab qolish qobiliyati ham ortadi.
Mexanik usulda suvsizlantirishda maksimal molekulyar namlik
singdiruvchanlik (MMN) – namlikning maksimal miqdori, W
MMN
%,
boyitish
mahsulotlarining
namlikni
saqlab
qolish
qobiliyatining
ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qiladi. MMN zarracha yuzasining suv bilan
ta'sirlashish kuchi, bunga zarracha yuzasida saqlanib qoluvchi suv
plyonkasi qalinligiga bog‘liqligi orqali aniqlanadi.
Magnetit boyitmalari uchun massaviy solishtirma yuza 120 m
2
/kg
bo‘lganda W
MMN
ning qiymati 8,5 % ni, 180 m
2
/kg bo‘lganda esa W
MMN
ning qiymati 10,5 % ni tashkil qiladi [2].
Suvsizlantirish jarayonining yoki suvsizlantirish uskunasining
samaradorligi
(%) quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
301
100
100
100
0
MMN
W
W
−
−
=
100
)
(
0
Н
Н
W
W
W
−
=
bu yerda,
W
H
va
W
O
– mos holda mahsulotning suvsizlantirishdan
oldin va keyingi namligi, %.
Shunday qilib, suvsizlantirilgan mahsulot tarkibida suvning miqdori
qancha kam bo‘lsa, suvsizlantirish jarayonining samaradorligi shuncha
yuqori bo‘ladi.
Suvsizlantirish jarayonlarining tavsifi. Suvsizlantirish usulini
tanlash qattiq mahsulotning zichligi va o‘lchamiga, boshlang‘ich mahsulot
tarkibidagi suvning miqdoriga va suvsizlantirilgan mahsulotning namlik
miqdoriga qo‘yilgan talablarga bog‘liq.
Suvsizlantirish jarayoni mexanik va termik usullarda amalga
oshiriladi. Mexanik usulga quyidagilar kiradi: drenajlash, quyultirish,
filtrlash va sentrifugalash. Termik usulga quritish kiradi.
Drenajlash - bu og‘irlik kuchi ta'sirida zarachalar oralig‘idan suvni
tabiiy holda sizib chiqishiga asoslangan qattiq va suyuq fazani ajratish
jarayonidir.
Drenajlash jarayoni o‘lchami 1,0-0,5 mm dan katta bo‘lgan
mahsulotlarni suvsizlantirishda qo‘llaniladi. Bunday mahsulotlarga yirik
o‘lchamdagi magnetit boyitmalari, oraliq mahsulotlar va boshqalar misol
bo‘ladi. Drenajlash jarayoni mahsulotlar tarkibidan suvni yo‘qotish uchun
suvsizlantirishning dastlabki bosqichi bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Quyultirish - bu qattiq va suyuq fazani ularni zichligining farqiga
asoslangan holda ajratish jarayonidir.
Quyultirish jarayoni o‘lchami 1,0 mm dan kichik bo‘lgan
mahsulotlarni suvsizlantirishda qo‘llaniladi va gravitatsiya yoki markazdan
qochma maydonda amalga oshiriladi [20].
Filtrlash - bu qattiq va suyuq fazani hosil qilinadigan bosim farqi
hisobiga g‘ovak to‘siq orqali ajratish jarayonidir.
Filtrlash jarayoni o‘lchami 0,5-0,1 mm dan kichik bo‘lgan
mahsulotlarni suvsizlantirishda qo‘llaniladi. O‘lchami 50 mkm dan kichik
bo‘lgan mahsulotlarni suvsizlantirish uchun bosim ostida filtrlash, 50 mkm
dan katta o‘lchamdagi zarralar uchun esa vakuum ostida ishlaydigan
filtrlash qo‘llaniladi.
Sentrifugalash - bu qattiq va suyuq fazani aylanayotgan rotorda
markazdan qochma kuch ta'sirida ajratish jarayonidir.
302
Sentrifugalash – o‘lchami 15 mm dan kichik o‘lchamdagi
mahsulotlarni suvsizlantirish uchun qo‘llaniladi. O‘lchami 15-1,0 mm
kattalikdagi mahsulotlar uchun markazdan qochma maydonda filtrlash, 1,0
mm dan kichik mahsulotlar uchun esa zarrachalarni markazdan qochma
kuch ta'sirida cho‘ktirish qo‘llaniladi.
Qurutish - bu qattiq va suyuq fazani issiqlik (harorati) ta'sirida
parlantirish natijasida ajratish jarayonidir.
Issiqlik ta'sirida qurutish jarayoniga o‘lchami 0,1 mm dan kichik
bo‘lgan mayin yanchilgan flotatsiya boyitmalari va har xil o‘lchamdagi
foydali qazilmalar boyitishdan avval yuborilishi mumkin.
Qurutish suvsizlantirishning eng ko‘p energiya sarf qilinadigan usuli
hisoblanadi. Shuning uchun uning qo‘llanilishi texnika-iqtisodiy
asoslangan bo‘lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
