Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

Tazyiqlovchi reagentlarning faollashtiruvchi ta`sirining asosiy 
mexanizmi va maqsadi
Xossalari bir biriga yaqin bo‘lgan minerallarni flotatsiyalash 
yordamida ajratishda maksimal tanlovchanlikka ega bo‘lish uchun 
tazyiqlovchi reagentlar qo‘llaniladi. 
Agar mineralning samarali flotatsiyalanishi uchun ikkita shart 
(mineral yuzasini yig‘uvchi reagent yordamida namlanmasligini oshirish 
va namlanmasligi oshirilgan zarralarni yig‘uvchi reagent yordamida 
pufakchalarga birikishi) bo‘lsa, unda ularning flotatsiyasini tazyiqlash 
uchun bu shartlarning atigi bittasini bajarmaslik yetarlidir. Bunga odatda 
tazyiqlovchi reagentlarni qo‘llash orqali erishiladi. Amaliyotda ko‘p 
qo‘llanadigan tazyiqlovchilarga ishqorlar, sianidlar, natriy sulfidi, sulfid 
kislotali rux, sulfat kislotasi va uning tuzlari, sulfid kislotali temir va natriy 
sulfati aralashmasi, suyuq shisha, bir qancha yuqori molekulali organik 
birikmalar va boshqalar kiradi. Tazyiqlovchi reagentlarni tanlashda asosiy 
qiyinchilik ularning ajratilayotgan minerallarga nisbatan yetarlicha 
tanlovchanlikka ega bo‘lmasligidir. Reagentlarning tazyiqlovchi ta`sirining 
asosiy mexanizmiga quyidagilarni kiritish mumkin: 
1. mineral yuzasidan yig‘uvchi reagent birikmalarini eritib yuborish 
va mineral yuzasiga yig‘uvchi reagentning birikishiga to‘sqinlik qilish. 
Bunday mexanizmga misol qilib, mis sulfidlari yoki mis kuporosi bilan 
faollashtirilgan sfaleritni flotatsiyalashda sianli tuzlarning tazyiqlovchi 
ta`sirini ko‘rsatish mumkin. Tazyiqlovchi mavjud bo‘lmaganda yig‘uvchi 
reagent ularning yuzasiga birikadi. Bo‘tanaga sianli tuzlarni qo‘shish 
misning ksantogenatli birikmalarini buzilishiga olib keladi. Oqibatda 
mustahkam mis sianli kompleks ionlar Cu(СN)
2
-
, Cu(СN)
3
2-
, Cu(СN)
3
4-
hosil bo‘ladi. Buning natijasida mineralning gidrofil yuzasi ochilib qoladi 
va flotatsiyalanish qobiliyati yo‘qoladi [2; 10]. 
2. Yig‘uvchi reagent ionlarini tazyiqlovchi ionlari bilan siqib 
chiqarish va mineral yuzasida qiyin eruvchi gidrofil birikmalar (qobiq) 
paydo qilish. Bunday mexanizmga misol sifatida yig‘uvchi reagent ionlari 
bilan raqobatlashadigan va ular bilan yuzada almashadigan gidroksid ON
-
va sulfid S
2- 
ionlarining tazyiqlovchi ta`sirini keltirish mumkin.
3. Yig‘uvchi reagentni siqib chiqarmasdan turib mineral yuzasini 
namlanish darajasini oshirish. Mineral yuzasining energetik har xilligi 

---

106 
unda 
yig‘uvchining 
teng 
tarqalmasligiga 
olib 
keladi. 
O‘rtacha 
namlanmaslik, masalan, sulfidli yuza yig‘uvchi reagent bilan qoplangan 
maydon (Me
α
Kx
β
) va yig‘uvchi reagent bilan band bo‘lmagan toza 
gidrofob maydon (Me
α
S
x
O
u
)
 
yig‘indisiga teng. Tazyiqlovchi qo‘shilganda 
u yuzaning yig‘uvchi bilan band bo‘lmagan maydoniga birikib, uning 
namlanishini tezlik bilan oshiradi. Bu yuzaning o‘rtacha gidrofilligini 
yig‘uvchini 
siqib 
chiqarmagan 
holda 
oshiradi 
va 
mineralning 
flotatsiyalanuvchanligi yomonlashadi. Bunday mexanizmga misol qilib 
galenit flotatsiyasiga xromat va fosfatlarning tazyiqlovchi ta`sirini keltirish 
mumkin. 
4. Tazyiqlanadigan mineral yuzasiga organik yoki noorganik 
zarralarni biriktirish. O‘ta mayda va kalloid zarrachalar doimo yig‘uvchi 
reagent ionlaridan yoki molekulalaridan ancha ko‘p. Ular mineral 
yuzasining yig‘uvchi bilan band bo‘lmagan maydoniga birikib 
yig‘uvchining so‘rilishiga to‘sqindik qiladi. Shuning uchun pufakcha va 
mineral zarracha orasidagi to‘qnashish va flotatsiyalanish sodir bo‘lmaydi. 
Bu mexanizmda minerallarni flotatsiyalashda tazyiqlovchi sifatida suyuq 
shisha, 
reagentlarning 
ta`sirlashishidan 
hosil 
bo‘lgan 
cho‘kindi 
mahsulotlar va yuqori molekulali organik moddalar qo‘shiladi.