Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

IV BOB. MAXSUS VA KIMYOVIY
 USULLARDA BOYITISH
 
 
4.1. Qo‘lda va mexanizatsiyalashgan saralash 
Qo‘lda (dastaki) saralash quyidagi holatlarda qo‘llaniladi: 
- mexanik yoki kimyoviy boyitish qo‘llanilishi mumkin 
bo‘lmaganda; 
- mexanik jarayonlar ajratishning zaruriy sifatini ta’minlay 
olmaganda, masalan, qimmatbaho toshlarni, listli slyudani, uzun tolali 
asbestni va boshqa minerallarni saralashda; 
- foydali qazilmalarni qazib olishda va boyitishda yirik bo‘lakli 
jinslarni ajratish uchun maydalashdan oldin. 
Qo‘lda (dastaki) saralashda ajratiladigan minerallarning rangini, 
tusini, shaklini, tuzilishini, ya’ni, bo‘laklar yuzasidan ko‘rinadigan 
nurlanishning o‘zaro ta’siri natijalarini tashqi ko‘rinishlarini farqlashdan 
foydalaniladi (56-rasm). Tashqi xususiyatlardagi tafovutlar faqat 
yorug‘likda emas, balki rentgen nurlari bilan yoki ultrabinafsha 
nurlanishlardagi ayrim holatlarda namoyon bo‘ladi (bu gravitatsiya usulida 
olingan olmosli boyitmalarni saralashda muhim ahamiyatga ega). 
 
56-rasm.
Qo‘lda saralash usullari 
Qo‘lda saralashni qo‘llash shartlari: 
- foydali qazilmalar yoki jinslarning inson tomonidan yaxshi 
farqlanadigan tashqi belgilari mavjudligida; 

---

210 
- texnik jihatdan amalga oshirishning oddiyligi, yiriklikning keng 
ko‘lamida yuqori sifatli monomineral mahsulotlarni olish imkoniyati 
mavjudligida. 
Qo‘lda saralash jarayonida navni baholash va zarralarni ajratish 
inson tomonidan amalga oshiriladi. Zarralarni ajratib chiqarish eng katta 
yiriklikni (300 mm) va saralash unumdorligini cheklovchi sermehnat 
jarayon hisoblanadi. Ajratish uchun ruda yirikligi 25 dan 300 mm gacha 
o‘zgarishi mumkin; bo‘laklarning odatdagi o‘lchami 75-100 mm. 
Qo‘lda saralashni texnologik jarayonga kiritilishi joyi bo‘yicha 
shaxta va fabrika sharoitlarida saralash turlariga bo‘linadi. 
Bo‘sh tog‘ jinslarning miqdori 50-60 % va undan ortiq bo‘lganda 
foydali qazilmalarni saralashni bevosita rudani maydalash joyida o‘tkazish 
qo‘llaniladi. Yer osti sharoitlarida saralash to‘shamalarda, polkalarda, 
yerda, ruda maydalangandan so‘nggi maxsus lahimlarda olib boriladi. 
Jinslardan to‘lg‘azma ishlari uchun foydalaniladi. Yer osti sharoitlarida 
saralash unumdorligi bitta saralovchiga bir smenada saralangan jinslar 10-
14 t ga yetadi. Yer osti sharoitlarida saralashga tasniflanmagan rudalar 
beriladi. 
Boyitish fabrikalarida foydali qazilmalarni saralash qisman 
mexanizatsiyalangan. Saralash, odatda, konveyerning bitta yoki ikkita 
tomonidan saralovchilarni joylashtirish bilan konveyerlarda amalga 
oshiriladi (57-rasm). Bunda material bitta qatlam holida beriladi.