Foydalaniladigan adabiyotlar

Aniq vazifa: Dasturlovchi operatorning ish joyida qo‘yiladigan yoritilganlik talablar. Ish joylarida yoritilganlik turlari va ular haqida ma'lumot.

Foydalaniladigan adabiyotlar:

1. O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi. Toshkent, 1996-y.
2. O‘zbekiston Respublikasining «Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida» gi Qonuni. Toshkent, 1993-y.
3. Rahimov O.D. Hayot faoliyati xavfsizligi (Fanniasosiy mazmuni va test savollari to‘plami),Toshkent,1999-u.
4. Rahimov O.D. Mehnatni muhofaza qilish /Ma'ruzalar matnlari to‘plami, P nashri. Oliy ta'limning «Neft va gaz ishi» ta'lim yo‘nalishi uchun. Qarshi, 2003-u.

III BOB. DASTURCHI OPERATORNING ISh O‘RNINI YoRUG‘LIK NURI BILAN TA'MINLASh

§ 3.1. Temir yo‘l transporti korxonalarida mehnat muhofazasining
roli va vazifalari

Hozirgi kunda Respublikamizda temir yo‘l transporti jadal sur'atlar bilan rivojlanmoqda, yangidan-yangi zamonaviy ob'ektlar yaratilmoqda. Marakand-Termez oralig‘idagi yo‘lning elektrlanishi, quyuv-mexanika zavodining yangi texnologiyalar bilan jihozlanishi, Angren-Pop yo‘nalishida yangi yo‘l qurilishi va shunga o‘xshash qator qurilishlarni misol qilish mumkin. Ma'lumki, fan va texnikaning rivojlanishi, birinchi navbatda, ishlab chiqarish kuchlarini qayta taqsimlanishiga olib keladi. Yangi texnologiyalar ishlab chiqarish samaradorligi va unumdorligini oshiradi, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifati yaxshilanadi, jahon bozoridagi raqobatni vujudga keltiradi.

Shuning uchun ham, davlatimiz siyosatining asosiy yo‘nalisharidan biri – bu ta'lim va ishlab chiqarish tizimini isloh qilish va mavjud imkoniyatlardan unumli foydalanish, ishlab chiqarish korxonalariga zamonaviy texnologiyalarni olib kelish, chet el investrlari bilan qo‘shma korxonalarni ko‘paytirish va qo‘shimcha ish joylarini yaratishdir.
Temir yo‘l transportining barcha javhalari intensiv harakat qiluvchi uchastkalardir. Ularga misol qilib, eshalonlar harakatini, logistik markazlardagi ishlarni, yuklarni ortish-tushirish, stansiya navbatchilari, saralash tepaligidagi ishchilar ishini, stansiya va vokzallardagi ishlarni, shuningdek, yo‘l xizmatchilari va boshqa turdagi temir yo‘l ishchilarini ko‘rsatish mumkin. Bularning barchasida texnika bilan inson omili o‘rtasidagi tafovut muhim o‘rin tutadi. Bunday holatlarda mehnat muhofazasiga sovuqqonlik bilan qarash jaroxat olinishga va baxtsiz hodisalar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi.
Zamonaviy mashina mexanizmlarni ishlatishda dasturlar yaratish va komp'yuter bilan boshqarish zamon talabidir. Temir yo‘l transportida, ayniqsa, zamonaviy dasturlardan samarali foydalanish transport vositalari ishini jadallashtiradi.
Temir yo‘l transporti korxonalarida ishchi-xizmatchilar ish o‘rinlarini kengaytirish, mehnat qilish uchun sharoitlar yaratish korxona rahbarlariga juda katta ma'suliyat yuklaydi. Ayniqsa, ish joylarini yetarli yorug‘lik bilan ta'minlash, ish joylarida mo‘'tadil sharoit bo‘lishi muhim o‘rin tutadi. Dasturchi mutaxassislar ish o‘rnini yaratishda yorug‘likning yetarli me'yorda bo‘lishi, ionlovchi nurlardan himoyalanganligi, xonaning issiq-sovuqligi muhim o‘rin egallaydi. Bu bir necha yillar davomida xizmatchini kasbiy kasalliklarga chalinmasligi oldini oladi.
§ 3.2. Bitiruv malakaviy ishda loyihalanayotgan ob'ektning, mehnat muhofazasi nuqtai-nazaridan, tasnifi

Mehnat haqidagi qonunlar majmuasida yangi texnologik jarayonlarni, mashina-uskunalarni loyihalashda va korxonalarni qayta ta'mirlashda mehnat muhofazasi talablari bajarilishiga alohida e'tibor qaratiladi.

Mehnat muhofazasi talablariga javob bermaydigan korxonalarni ishga tushirishga ruxsat berilmaydi. Sog‘lom va zavfsiz ish sharoitlari yaratilmagan sex, bo‘lim yoki korxonaning ishga tushirilishi ta'qiqlanadi. Yangi va qayta ta'mirlangan ishlab chiqarish ob'ektlarini davlat sanitariyasi, texnik nazorat va korxonaning kasaba uyushmasi qo‘mitasi tomonidan ruxsat berilmagunga qadar foydalanishga topshirish ta'qiqlanadi.
Mehnat muhofazasi qonunchiligida quyidagilar ko‘rsatilan:
- korxonalarda mehnatni muhofaza qilishni tashkil etish qoidalari, uni rejalashtirish va mablag‘ bilan ta'minlash;
- xavfsizlik texnikasi va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalari, shu bilan birga, kasbiy kasalliklar va ishlab chiqarish jarohatlaridan saqlanish shaxsiy vositalari, zararli ish sharoitlari uchun tovon to‘lash;
- ayollar, yoshlar va mehnat imkoniyatlari cheklanganlarning mehnatini muhofaza qilish qoida va me'yorlari;
- mehnat muhofazasi sohasida davlat va jamoattashkilotlari faoliyatini tartibga soluvchi qoidalar;
- mehnat muhofazasi qonunlari buzilganda qo‘llaniladigan xavobgarlik.
Har yili korxona ma'muriyati bilan jamoa o‘rtasida mehnat sharoitini yaxshilash, ish haqi, dam olish vaqti va boshqa xuqukiy masalalar haqida shartnoma tuziladi.
Mehnatni muhofaza qilish haqidagi qonunda, O‘zbekiston fuqarolari va chet ellik fuqarolar ham mehnat faoliyati jarayonida hayoti va sog‘lig‘ini muhofaza qilish xuquqiga egadirlar, deyiladi.
Har bir korxona har yili jamoa shartnomasiga muvofiq, mehnat muhofazasiga ma'lum miqdorda mablag‘ ajratadi. Zararli va xavfli ish sharoitlari mavjud bo‘lgan korxona yoki sexlarda har bir ishchini bepul maxsus poyafzal, korjoma va shaxsiy himoya vositalari bilan ta'minlash ko‘zda tutiladi.
Ishlovchilar soni ellik kishidan ortiq bo‘lgan barcha korxonalarda mehnat muhofazasi xizmati (muhandis lavozimi) joriy qilinadi.
Temir yo‘l transportida dasturchilar ishini, mehnat muhofazasi nazarida qarash muhim o‘rin tutadi. Bunda dasturchidan kun davomida dasturlash vositalariga tikilib o‘tirishi, kam harakat qilishi, ko‘p ko‘z nurini tikishi, ko‘p aqliy mehnat qilishi talab qilinadi. Ish joyida sanitar holat bo‘lmasligi uzoq vaqt ishlash davomiyligida kasbiy kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Bitiruv malakaviy ishda yuqorida qayd etilgan talablarga katta e'tibor bilan qaralgan.