Фотосинтезнинг соф маҳсулдорлиги

Кислороднинг таъсири. Фотосинтез одатда аэроб шароитда ўтиши туфайли ушбу жараёнда кислороднинг ўрни беқиёсдир. Бу эса, кислород билан муқобил таъминланишни талаб қилади. Аммо ҳавода кислороднинг кўпайиб кетиши фотосинтезга салбий таъсир этиши ҳам мумкин. Шуни айтиб ўтиш лозимки, ҳозирги вақтда кислороднинг атмосфера ҳавосидаги миқдори фотосинтез жараёни учун кўплик қилади. Масалан, ҳавода кислородни маълум даражага камайиши (3%), ёруғликда нафас олиш кучли бўлган дуккакли ўсимликларда фотосинтезни нисбий даражада жадаллаштирганлиги кузатилган

Кислороднинг юқори миқдори (25—30%) фотосинтез самарадорлигини пасайтиради (Варбург самараси). В.В.Полевойнинг (!989) фикрича бунга қуйидагилар сабабчи бўлиши мумкин. Кислороднинг порциал босимининг ошиши ва CО2 миқдорининг камайиши, ёруғликда нафас олиш жараёнини кучайтиради. Шунингдек, кислород РубДФ-карбоксилаза ферменти фаоллигини ҳам пасайтириши мумкин ва охир оқибатда О2 фотосинтезнинг бирламчи маҳсулотларини ҳам оксидлаши мумкин.

Фотосинтез жараёнига ташқи омиларнинг таъсири. Фотосинтезга таъсир этувчи ташқи омилларга қуёш нури, ҳарорат, атмосферадаги C02 миқдори ва сув билан таъминланганлик даражалари киради.

Қуёш нурининг интенсивлиги фотосинтез жараёнига катта таъсир кўрсатади. Нур интенсивлиги ортиши билан фотосинтез ҳам тезлашади. Ҳар хил ўсимликларга тушаётган нур миқдорига қараб, фотосинтез интенсивлиги турлича бўлади. Нурлар интенсивлигига қараб, икки гуруҳга бўлинади:

Ёруғликни севувчи ўсимликлар.

Соясевар ўсимликлар.

Биринчи гуруҳда ўсимликлар очиқ жойларда, тўғридан-тўғри қуёш нури ёруғлигида, иккинчи ўсимликлар гуруҳи сояда яхши ўсади. Соясевар ўсимликларда максимал фотосинтез жараёни, нисбатан кам ёруғлик берилганда ҳам бу жараён амалга ошади.

Биринчи гуруҳда ўсимликлар очиқ жойларда, тўғридан-тўғри қуёш нури ёруғлигида, иккинчи ўсимликлар гуруҳи сояда яхши ўсади. Соясевар ўсимликларда максимал фотосинтез жараёни, нисбатан кам ёруғлик берилганда ҳам бу жараён амалга ошади.

Ёруғликни севувчи ва соясевар ўсимликларнинг анатомик тузилиши ва физиологик хоссалари билан ҳам фарқ қилади. Ёруғ­ликни севувчи ўсимликлар барглари нисбатан қалин бўлиб, мезофилл тўқималари яхши ривожланган, бир неча қават па­ренхима тўқималари ва қалин кутикула қаватидан иборат бўлади. Уларнинг ҳужайралари майда, хлоропластлари кичик бўлади. Бундан ташқари, улар таркибида соясевар ўсимликларга нис­батан камроқ хлорофилл тутади. Соясевар ўсимликларнинг барг пластинкаси юпқа, бир қават устунсимон паренхима тўқималаридан иборат бўлиб, кам ривожланган, лабчалари ҳам кам ҳамда, ҳужайралари йирик бўлиб, хлоропластлари ҳам катта эканлиги аниқланган.