Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar II xalqaro ilmiy anjumani

Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar

II xalqaro ilmiy anjumani 
 
19-20 noyabr 2021 yil 
365 
1-расм. X, Y, Z ўқлари 
Программа тузишнинг иккинчи усули бошқарувчи машинани 
ўқитишдан иборат. Бу усулда чизмада асбоб ёки деталнинг ҳаракат 
траекторияси жадвали ёки тенгламасини тузиш шарт эмас. Бу ҳолда 
дастгоҳга заготовка ўрнатилади ва программа қурилмаси уланади. Ишчи 
дастгоҳни қўлда бажариб, чизма бўйича биринчи детални тайёрлайди ва 
ишлов беришга доир маълумотлар дастгоҳнинг магнит лентасига автоматик 
тарзда ёзилади.
2-расм. Рақамли дастурлар ёрдамида бошқарилувчи дастгоҳ. 
Заготовкаларга механик ишлов беришда иш ҳаракати ва қўшимча 
харакатларнинг маълум изчиллигини таъминлаш лозим. Aна шу изчилликка 
программа дейилади.
Дастгоҳни ижро органлари харакатлантирувчи механизмларга таъсир 
этадиган қурилмалар бошқариш системалари деб аталади. Дастгоҳларда 
ишлов беришдаги қўлда бошқариш программани дастлабки информация 
(чизма, технологик хужжатлар), шунингдек дастгох ва асбобни ишини ўлчаш 
хамда кузатишлар натижасига қараб йиғилган жорий информация асосида 
операторнинг ўзи бажаришини кўзда тутади. 
Дастгоҳни автоматик бошқариш бутун программани махсус программа 
элтувчи - хотира қурилмасидан фойдаланган холда қайд қилиш ва 
бажаришни кўзда тутади. Программа элтувчилар сифатида ростланалиган 
тираклар, кулачоклар, коперлар, териш қурилмалари ва хоказо қўлланилади.

---

Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar

II xalqaro ilmiy anjumani 
 
19-20 noyabr 2021 yil 
366 
Сонли дастур ёрдамида бошқариш (СДБ) автоматик бошқаришнинг бир 
тури хисобланади. У программани харф-рақамли код тарзида қайд қилишни 
кўзда тутади. 
Саноатда дастур ёрдамида бошқариладиган дастгоҳлар табора кенг 
ишлатилмоқда. Aниқ бир тилда ёзилган ҳамда дастгоҳ ишчи органларининг 
белгиланган ишни бажаришини таъминловчи буйруқлар кўринишида 
берилган дастур бўйича бошқариш металл кесиш жиҳозини дастур ёрдамида 
бошқариш дейилади. 
Дастур ёрдамида бошқариладиган дастгоҳлардан тузлиган автомат 
линияларни электрон ҳисоблаш машиналарига улаш осон. ЭХМ олдиндан 
тузилган дастур бўйича бутун линия ишини ташкил этади.
Қайта созлаш зарур бўлган тақдирда янги буюм коди киритилади ва 
ЭХМ жиҳозларнинг ишини ўзгартиради. Дастур ёрдамида бошқариш тизими 
мураккаб шаклли деталлар тайёрлашда айниқса самарали ишлайди.
Фрезалаш 
станокларида 
қўлланиладиган 
программа 
асосида 
бошқаришнинг сонли системалари икки хил бўлади: очиқ ва ёпиқ.
Очиқ системаларда хисобловчи қурилмадан ижро механизмига йўналган 
информациялар оқими битта бўлади. Программали лента хисобловчи 
қурилма ва дешефратор орқали харакатланганда унинг киришида буйруқ 
сигналлари вужудга келади. Бироқ, одатда, бу сигналлар ижрочи органларни 
харакатлантириш учун зарур қувватга эга бўлмайди. Шу сабабли автоматик 
қурилмалар системаларида сигналларни кучайтириш учун кўпинча 
кучайтиргичлардан фойдаланилади.
Кучайтирилган сигналлар юритмага тушади, у эса станокнинг маълум 
узелини бевосита ёки оралиқ механизмлар орқали зарур вазиятга суради. Бу 
ерда иш органларининг харакати қадамли двигателлар билан аниқ 
дозаланган. Бу система оддий ва арзон бўлади, лекин унинг пухталиги ва 
аниқлиги тескари алоқали бошқариш системалариникидан паст.
Берк системаларда деталга ишлов бериш жараёнида ишлов бериладиган 
загатовканинг хақиқий ўлчами ёки станок узелининг хақиқий харакати 
берилган программа билан узлуксиз таққослаб турилади. Берилган 
программани хисоблашда хисобловчи қурилма ва дешефраторнинг чиқишида 
буйруқ сигналлари вужудга келиб, таққословчи қурилмага боради. Датчик 
станок узелининг хақиқий харакати катталигини ёки загатовка ўлчамини 
ўлчайди ва натижада тескари алоқа сигналига айлантириб, таққословчи 
қурилмага йўналтирилади.
Таққословчи қуримада тескари алоқа датчигидан келаётган сигналлар 
хисобловчи қурилма ва дешефратордан келаётган сигналлар билан 
таққосланади. Aгар харакатларнинг берилган катталиги билан хақиқий 
катталиги орасида фарқ бўлса, таққословчи қурилманинг чиқишида шу 
фарққа мос сигнал пайдо бўлади. Бу сигнал кучайтиргич орқали ижрочи 

---