Fonetika o‘qitish metodikasi Reja

II. Hosil bo‘lish usuliga ko‘ra:
a) portlovchilar: b, p, d, t, g, k, j, q, m, n, ng;
b) sirg‘aluvchilar: v, f, z, s, y, r, 1, sh, g‘, x, h; d) qorishiqlar: ch.
III. Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra:
1. Jarangli undoshlar:
b, v, g, d, z, j, y, g‘ 1, m, n, ng, r.
2. Jarangsiz undoshlar:
p, f, k, t, s, ch, sh, q, x, h.
Shuningdek, ular tarkibiga ko‘ra sof va qorishiq, ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra sonorlar va shovqinlilar deb ham tasniflanadi. Qorishiq undoshlar bitta: ch. Sonor­lar esa beshta: 1, m, n, ng, r. Bularning ichidan 1 yon tovush, r titroq tovush sanaladi.



Undosh tovush talaffuzi – adabiy tilda undosh tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish qoidalari, orfoepik me’yorlari. Undosh tovush orfoepiyasi ko‘proq fonetik hodisaga bog‘liq bo‘ladi. Xususan: 1) b, d jarangli undoshlari so‘z oxirida jarangsiz p, t tarzida talaffuz etiladi, bu hol o‘zbek adabiy talaffuzi uchun me’yor: kitob>kitop, borib>borip, yozib>yozip, savod>savot, obod>obot kabi; 2) b, d undoshlari jarangsiz undoshlar bilan yonma-yon qo‘llanganda assimilyatsiyaga uchrab, p, t holida talaffuz etiladi, bu hol ham adabiy talaffuz me’yori hisoblanadi: ibtidoiy>iptidoiy, ketdi>ketti; 3) j, z undoshining jarangsiz undoshlar ta’sirida sh, s deb talaffuz etilishi ham adabiy til uchun me’yordir: ijtimoiy > ishtimoiy, mazkur > maskur kabi; 4) b, q undoshining sirg‘aluvchi v, g‘ undoshiga o‘tishi ham adabiy talaffuz me’yoriga xilof emas: bora ber > boraver, keta ber > ketaver kabi.
Til undoshlarining hosil bo’lish o‘rniga ko‘ra tasnifi undosh tovushlarning qayerda, tilning qaysi o‘rnida hosil bo‘lishiga ko‘ra tasniflanadi. Quyida shu jihat yoritilgan.

d, t, n, l, r, s, z, j, dj, ch, sh,

y

g, k, ng

q, g‘, x

m, b, p

v, f

H




“AQILLI TELEFON” metodi



Ushbu metoddan ko‘zlangan maqsad o‘quvchilarning undosh tovushlarni va ularning tasniflanishi yuzasidan o‘zlashtirgan bilimlarini sinovdan o‘tkazishdan iboratdir. Bunda o‘quvchilar faqatgina til undoshlaridan foydalangan holda eng ko‘p so‘z topishga harakat qiladilar va natijada eng ko‘p so‘z yozgan guruh g‘olib sanaladi.