Folklorshunoslikka

Poetik strukturasiga ko‘ra tasnifda qo‘shiqlar ohangini, ya’ni yo'lini naqoratlar va takrorlar belgilab beradi. Qo‘shiqlar ohang yo‘liga qarab farqlanganda ikki holatni kuzatamiz. Birinchi holat- to‘rtliklar erkin holda birikib, har bir to‘rtlik individual bir kechin- mani aks ettiradi va o‘ziga xos kompozitsion qurilmaga ega bo‘ladi. Ikkinchisi-qo‘shiq matnidagi to‘rtliklar o‘zaro birlashib, ma’lum bir
160

www.ziyouz.com kutubxonasi

voqeani yoxud kechinmani ifodalab keladi. Qo‘shiqlar ohang yo'liga ko‘rab farqlanganda ular asosan ikkita katta guruhga ajraladi:
a) Voqeaband bo‘lmagan - to‘rtlik qo‘shiqlar.
b) Voqeaband - to‘rtlik qo‘shiqlar.
Voqeaband qo'shiqlarda yuqorida ta’kidlaganimizdek har bir to‘rtliklar ma’lum bir voqea bilan o‘zaro birikib keladi, Bu yerda to‘rtliklarning ketma-ketligi turg‘un holatga kelib, voqeabandlik ho- sil boiadi.
Voqeabandlik masalasiga olimlarning qarashlari turlicha. Ayrim olimiar voqebandlik (syujet) barcha qo‘shiqlarga xos desa24 boshqa olimlar butunlay teskarisini, ya’ni syujetlilik qo‘shiqlarga xos emas- ligini uqtirishadi.25 Har ikki qarashga ham qo‘shilib boimaydi. Bi- rinchidan, syujet hamma qo‘shiqlarda ham uchrayvermaydi. Biz tahlilga tortgan qo‘shiqJarning asosiy qismi voqeaband emas, ya’ni syujetga egabo‘lmaganqo‘shiqlardir.Bundan syujet qo‘shiqlarga xos emas degan fikr kelib chiqmaydi. Shunday qo'shiq namunalari borki, ularda voqeabandlik ustunlik qiladi. Bunday qo‘shiqlar ma’lum bir syujet asosiga quriladi va matndagi satrlar ushbu voqeani ifodalab keladi.
Misol uchun:
Oqti, oqti, oqti Aminaxon oqti.
Hasan-Husanlar bilan, Soylarga botdi.
Uni ko ‘rib onasi Biiagidan tortdi.
«Tortmang, onajon, tortmang», Deb soyga oqdi.