Fiziologiyasi va gigiyenasi

3. 3.  M arkaziy  asab tizim idagi torm ozlanishlar
Markaziy  asab  tizim ida  faqatgina  q o 'zg 'alish  jarayonlari  kuza- 
tilmay, balki uning barcha qismlarini faoliyatida m uhim rol o'ynov- 
chi torm ozlanish jaray oni  ham kuzatiladi.
Markaziy  asab  tizim ida  torm ozlanish  hodisalari  kuzatilishi- 
ni  dastlab  I.  M.  Sechenov  ochgan.  Baqaning  bosh  miyasi  ko 'rish 
do'ngchalari to 'g 'risid a n  kesilib  katta yarimsharlari  olib tashlandi. 
So'ngra  uning  keyingi  oyoqlarini  kislotaning  kuchsiz  eritmasiga 
solib  oyoqni  tortib  olish  refleksini  hosil  bo'lish  vaqtini  aniqladi. 
Agarda  ko'rish  do'ngchalari  kesilgan joyga  osh tuzining  kristalla- 
ridan  qo'yib.  oyoqni  tortib  olish  reaksiyasining  hosil  bo'lish vaqti 
o'rganilganida  uning  ikki  m artaga  ortishi  aniqlandi.
Bunday  hodisaning  amalga  oshishini  I.  M.  Sechenov  ko'rish 
do'ngchalari  joylashgan  joydagi  nerv  markazlari  oyoqni  tortib 
olish  refleksiga  tormozlovchi  ta ’sir  ko'rsatadi  deb  tushuntirdi.
Keyinchalik  torm ozlanish  markaziy  asab  tizim ining  barcha 
qismlari  uchun  xos  xususiyat  ekanligi  tajribalar  asosida  ko'rsatil- 
di.  Tormozlanish  liar  qanday  reflektor  aktni  bajarilishida  ishtirok 
etadi.  Q o'zg 'alish  va torm ozlanish tashqi ko'rinishdan qarama-qar- 
shi jarayonlar  hisoblanadi.  Bu jarayonlarning  o'zaro  aloqasi  odam 
tanasidagi  a'zolarning  faoliyatini  kelishilgan  holda  ishlashi,  asab 
tizimi  faoliyatini  bir  marom da  bajarilishini  ta'm inlaydi.
Odatda, birlamchi sinapsoldi va sinapsorti torm ozlanishlari farq­
lanadi.  Sinapsoldi  torm ozlanishlar  afferent  aksonlarining  sinapsol­
di  shoxlanish  joyida  rivojlanadi,  natijada  sinapslarga  impulslami 
o'tkazilishi  to'xtatiladi  va javob  reaksiyasining  tormozlanishi  yu­
zaga  keladi.
Sinapsorti torm ozlanishda. torm ozlovchi  sinapslarga kelgan im ­
pulslar sinapsorti membranasining giperpolarizatsiyasini  chaqiradi. 
Bu  paytda  m embrana  potensialining  ko'lam i  ortadi  va  sinapsorti 
potensialining  tormozlanishi  yuzaga  keladi.  natijada  torm ozlanish 
boshlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ikkilamchi torm ozlanishlar maxsus tormozlovchi tuzilm alarning 
ishtirokisiz bajariladi va q o ‘zg'atuvchilarning katta kuchi  ta'siri  os­
tida q o'zg'atuvchi sinapslarda rivojlanadi.