Fiziologiyasi va gigiyenasi

M arkaziy  asab  tizim idagi  irradiatsiya  va  induksiya.  U  yoki 
bu retseptorni q o 'zg 'atish natijasida yuza keladigan q o 'zg 'alish  im-
78
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

pulslari  markaziy  asab  tizimiga  tushganidan  keyin,  uning  qo'shni 
qismlariga  tarqaladi.  Markaziy  asab  tizim idagi  qo'zg'alishning 
bunday  tarqalishi 
irradiatsiya
  deb  ataladi.  Berilgan  q o ‘z g ‘atish 
qancha kuchli va davomli  bo'lsa irradiatsiya shuncha keng bo'ladi. 
Asab  tizim ining  turli  qismlarini  bir-biri  bilan bog'lovchi  qo'shim - 
cha neyronlar va markazga  intiluvchi  nerv  hujayralarining ko'plab 
o'sim talari  hisobiga  irradiatsiya  yuz  berishi  mumkin.  Irradiatsi­
ya  bolalarda.  ayniqsa,  ularning  hayotini  dastlabki  davrlarida  aniq 
nam oyon bo'ladi.  M aktabgacha va kichik maktab yoshidagi bolalar 
chiroyli  o'yinchoqlarni  k o ‘rganida  og'zini  ochadi,  sakraydi,  kayfi- 
yati  yaxshilagidan  kuladilar.
Tabiiy  sharoitlarda  markaziy  asab  tizimi  bo'ylab  q o 'zg 'alish  
odat bo'yicha juda keng  ko'lam da  irradiatsiyadanishi  mumkin,  le­
kin haqiqatda m a’lum chegaralarda tarqaladi,  bu esa m a’lum koor- 
dinatsiyalangan  reflektor  reaksiyalarning  bajarilishi  imkonini  be­
radi.
Q o'g'atuvchilarni  tabaqalanish jarayonida  qo'zg'alishni  irradi- 
atsiyalanishini  torm ozlanish  chegaralaydi.  Natijada  m a’lum  ney­
ronlar  guruhida  q o 'zg 'alish   yig'iladi.  Shundan  keyin  q o 'zg 'alg an  
neyronlar  atrofida  qo'zg'aluvchanlik  pasayib  ketadi  va  ular  tor­
mozlanish  holatiga  keladi.  Bu  hodisa  bir vaqtdagi  manfiy  induksi- 
yadir.  Diqqatning jam lanishini,  irradiatsiyani  zaiflashuvi va induk- 
sivani  kuchayishi  deb  qarash  mumkin.  Shovqin  ta ’siridan,  qattiq 
yoki  kuchli  kulgidan  yoki  gaplashishdan  diqqatni  yoyilib  ketishi 
induksiyaning  zaiflashuvi  natijasi  hisoblanadi  va  qo'zg'alishning 
irradiatsiyasi  uchun  qulay  sharoit  yaratadi.  Diqqatning  bo'linishi- 
ni  yangi  kiritilgan  q o 'zg 'alish   o 'c h o g 'i  tom onidan  yuzaga  kelgan 
cham alash  reaksiyasi  natijasida  hosil  bo'lgan  induksion torm ozla­
nishning  natijasi  deb  qarash  mumkin.  Q o'zg'alg an   neyronlarda, 
qo 'zg'alishd an   keyin  torm ozlanish  yuz  beradi  va,  aksincha,  o'sh a 
neyronlarda  torm ozlanishdan  keyin  q o 'zg 'alish   yuzaga  keladi. 
Bu  navbatlashuvchi  induksiyali  dars  davomida  katta  yarimsharlar 
po'stlog'idagi  harakat  qismida  uzoq  muddatli  torm ozlanishdan ke­
yin  tanaffus  paytida  o'quvchilarda  qo'zg'atiladigan  harakat  faol-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ligining  kuchayishi  bilan  navbatlashuvchi  induksiyani  tushuntirish 
mumkin.  Tanaffus paytidagi  dam  olish  faol  va harakatchan  b o ’lishi 
zarur.