Fiziologiyasi va gigiyenasi

R etikular formatsiya.  Orqa miyaning y uqorigi uchidan boshlab 
ko'rish  burtakchalari  va  gipotalamus  bilan  birgalikda bir-biri  bilan 
qalin tolalar o'rim i,  turli tom onlarga yo'nalgan miyaning butun ta- 
nasi  bo'ylab turli tip va shakldagi neyronlardan iborat hosilalar jo y ­
lashgan.  M ikroskop  ostida  bularning  hammasi  to 'r  shaklida  ko'ri- 
nadi,  shu  sababdan  bu  hosilalarning  hammasi  turli  yoki  retikular 
formatsiya  degan  nom  oigan.  Hozirda  odam lar  miyasi  tanasining 
retikular  formatsiyasida  48  dan  ortiq  alohida-alohida  yadrolar  va 
hujayralar  guruhi  aniqlanib,  bajaradigan  vazifalari  qayd  qilingan. 
Retikular formatsiyaning tuzilmalari  q o 'z g ’atilganida hech  qanaqa 
ko'rinarli  reaksiya  kuzatilmaydi,  faqat  markaziy  asab  tizimining 
turli  qismlaridagi  qo'zg'aluvchanlik  almashinadi.
Retikular  formatsiya  orqali  yuqoriga  ko'tariluvchi  m arkaz­
ga  intiluvchi  ham  pastga  tushuvchi  markazdan  qochuvchi  y o ila r  
o'tadi.  Ana  shu joyda  markaziy  asab  tizimining  barcha  qismlarini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qo'zg'aluvchanligi  boshqariladi  va  ularning  o'zaro  aloqasi  ta 'm in ­
lanadi.
Retikular formatsivaning turli qismlarini jarohatlash yoki  mikro- 
elektrodlar  yordamida  qo'zg 'atish d a  va  undan  ehiqib  ketayotgan 
nerv  y o ‘Ilarini  kesish  hisobiga  retikular  formatsiya  pastga  tushuv- 
chi  retikulo-spinal  yo'llar  bilan  orqa  miyaning  harakat  reaksivala- 
riga yengillashtiruvchi yoki  tormozlovchi ta'sir ko'rsatishi  mumkin 
ekanligini  ko'rsatish  imkoniyati  tu g 'ild i.  Uning  faollashtiruvchi 
va  tormozlovchi  samarasi  qo'zg'atuvchilarning jadalligi  va  davo- 
miyligiga  bog'liq.  Dastlab  I.  M.  Sechenov (1862)  baqaning ko'rish 
burtaklarini  ta'sirlash  bilan.  so'ngra  Megun  (1946,  1950)  miya  ta- 
nasining  retikular  formatsivasining  turli  qismlarini  q o 'zg 'atish   hi­
sobiga  ko'plab  orqa  miya  reflekslarini  tormozlanishini  ko'rsatdi- 
lar.  Retikular formatsivaning  faollashtiruvchi  ta'siri  orqa  miyaning 
yoyuvchi  reflekslarini  tezlashishi  va  skelet  muskullarining  qisqari­
shi  bilan  namoyon  bo'ladi.
Retikular  formatsiya  yuqoriga  ko'tariluvchi  yo'llar  bilan  katta 
yarim sharlar  po'stlog'iga.  faollashtiruvchi  ta'sir  ko'rsatib.  uning 
doimiy  hushyorligini  ta'm inlaydi.  Juda  ko'plab  tadqiqot  ishlari  bi­
lan miya  tanasidagi  retikular  neyronlarning  aksonlari.  katta  yarim ­
sharlar  p o ’stlog'iga  vetib  boradi,  bundan  tashqari,  bu  tolalarning 
ko'pchiligi p o 'stlo q q a b o rish y o 'lid a -ta la m u sd a  uziladi, ko'pchili- 
gi yuqoriga ko'tariluvchi  retikular faollashtiruvchi  tizim  hosil  qilib 
to 'g 'ri  po'stloqqa  boradi.  O 'z   navbatida,  miya  tanasining  retiku­
lar  formatsiyasi  katta  yarim sharlar  po'stlog'idan  keluvchi  tolalarni 
oladi  va  undan  keluvchi  impulslar  retikular  formatsiya  faoliyatini 
boshqaradi.
Agar havvon uxlavotgan  yoki tinch  holatda bo'lsa,  retikular for­
matsiya  elektr  toki  bilan  qo'zg 'atilsa.  unda  faollashuv  yuz  beradi 
va  u  uyg’onadi.  Bu  paytda elektroensefalogrammada  past amplitu- 
dali  tez-tez  takrorlanuvchi  ritmlar  qayd  qilinadi  (chastotasi  13  Hz 
va yuqori). Agarda yuqoriga  ko'tariluvchi  retikular yo 'llar  shikast­
lansa,  faol  yoki  tinchlik  holatidagi  hayvonlarda  elektrofaollikning 
pasayishi  kuzatiladi.  hayvonlar  esa  chuqur  uyquga  ketadi.  Bunday
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hayvonning  elektroensefalogrammasida  chastotasi  4  Hz  dan  past 
bo'lgan ritm lar  yuzaga  keladi.
Retikular  form atsiya  adrenalin  va  atsetilxolin  kabi  fiziologik 
faol  moddalarga  yuqori  sezuvchanlikka  ega.