Fiziologiyasi va gigiyenasi

Gipotalam us  unga pastdan o 'ziga xos egat bilan ajratib turuvchi 
ko'rish burtagiga tutashgan  b o iad i.  Uning oldingi chegarasi  b o iib
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ko'rish nervlarining kesishgan joyi  hisoblanadi.  Gipotalamus 3-gu- 
ruhga bo'linuvchi  32 juft yadrolardan iborat bo'ladi va ular oldingi 
o'rtanchi va keyingi guruhlarga birlashgandir.
Gipotalamus  nerv  tolalari  yordamida  miya  tanasidagi  retiku­
lar  formatsiya.  gipofiz  va  talamus  bilan  keng  b og ianishlikka  ega. 
Gipotalamus  organizmning  vegetativ  fimksiyalarini  boshqaruvchi 
bosh  po'stloqosti  markazi  hisoblanadi.  Gipotalamusning  ta ’siri 
asab  tizimi  bilan  va  ichki  sekretsiya  bezlari  bilan  bajariladi.
Gipotalamusning  oldingi  qismi  hujayralari  yadrolarida  gipatalo
-   gipofizar  y o i   orqali  neyrogipofizga  tashiluvchi  neyrosekret  ish­
iab  chiqiladi.  Buni  gipotalamus  va  gipofizning  tomirli  bog'lanish- 
ligi va qon bilan juda kuchli  ta'm inlanishi ta ’min etadi.  K o'pchilik 
hollarda  gipotalamus  va  gipofiz  gipotalamo-gipofizar tizim ga biri­
kadi.
Gipotalamus  bilan buyrak usti bezlarining to 'g 'rid a n  to 'g 'ri alo- 
qasi  borligi  haqida  ham  vozilgan.  gipotalam usning  qo'zg'atilishi 
adrenalin  va  noradrenalinning  sekretsiyasini  chaqiradi.  Shunday 
qilib,  gipotalamus  endokrin  bezlar  faoliyatini  ham  boshqaradi.
Yurak-tomirlar va ovqat hazmi tizimlarining  faoliyatini  boshqa- 
rilishida ham  gipotalamus  faol  ishtirok  etadi.
Gipotalamus  oldingi  guruh hujayralari  yadrolari  qo'zg'atilgani- 
da  oshqozon  va  siydik  pufagining  motorikasi  tezlashadi,  m e’da 
bezlarining  sekretsiyasi  ortadi,  yurakning  qisqarish  ritmi  sekinla- 
shadi.  В ularning  barchasi  gipotalamusning  oldingi  qismida  vege­
tativ asab tizim ining parasim patik bo'lim ining funksiyalarini  bosh­
qaruvchi  yadrolar joylashgan  deyishga  asos  bo'ladi.  G ipotalamus­
ning  keyingi  boTimini  q o 'zg 'atish   esa  oshqozon-ichaklar  tizimi 
faolligini  yo'qotadi.  arterial  bosimni  ko'taradi.  yurakning  qisqa­
rishi  ritmini  tezlashtiradi,  qon  tarkibida  adrenalin  va noradrenalin­
ning miqdorini oshiradi.  Mana shularning o 'zidan gipotalamusning 
keyingi  yadrolarining vegetativ asab tizim ining simpatik bo'lim iga 
ta ’siri  ko'rinib  turibdi.
G ipotalamusning  eng  katta  yadrolaridan  biri  -   kulrang  bo'rtiq
-  ko'plab  endokrin  bezlar funksiyasini  va m oddalar almashinuvini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boshqarilishida  ishtirok  etadi.  Kulrang  bo'rtikni jarohatlash jinsiy 
bezlarning  atrofiyaga  uchrashini  chaqiradi.  Uning  uzoq  muddat 
qo'zg'atilishi  ju d a  erta  jinsiy  yetilishga.  terida  yaralarni  yuzaga 
kelishiga,  m e'da  varasiga  va  o 'n   ikki  barmoqli  ichak  yaralarining 
hosil  boMishiga  olib  keladi.
Gipotalamus  tana  haroratini  ham  boshqarilishida  ishtirok  etadi. 
Suv  almashinuvi  va uglevodlar  almashinuvining  boshqarilishidagi 
roli  aniqlangan.  Gipotalamusning  bir  qator  yadrolarini  jarohatlash 
yog'li  ovqatlarni  k o 'p   iste'm ol  qilish  hisobiga  va  «bo'ridek  och 
qolish»ni  yuzaga  kelishi  tufayli  haddan  tashqari  semirish  (bo'lm i- 
ya)  yuz  bersa,  boshqa  vadrolarni  jarohatlash  ishtahani  keskin  pa- 
sayishi  natijasida  katostrofik  oriqlab  ketish  yuz  beradi.  B o'rtikosti 
funksiyalari  buzilgan  kasallarda  juda  ko'pchilik  holatlarda  men- 
stural  sikl  buziladi,  jinsiy  zaiflik  kuzatiladi  va  hokazo.  G ipotala­
mus yadrolari jud a ko'plab murakkab axloqiy  reaksivalarda (jinsiy, 
oziqaviy,  agressiv  himoya)  ishtirok  etadi.  bundan  tashqari,  uyqu 
va  bedorlikning  boshqarilishida  ham  ishtirok  etadi.  Hayvonlarda 
gipotalam usning jarohatlanishi  uyquni  chaqiradi;  bu  paytda  kuch­
li  faollik  elektro-ensefalogram m ada  bedorlikka  xos  bo'lgan  holat, 
uyquga  xos  bo'lgan  sekin-kuchsiz  faollik  bilan  almashinadi.
Tug'ilish  paytiga  kelib  ko'rish  bo'rtig'idagi  yadroiarning  kat­
ta  qismi  yaxshi  rivojlangan  bo'ladi.  Tug'ilgandan  keyin  nerv  hu- 
jayralarining  o'sishi  va  nerv  tolalarining  rivojlanishi  hisobiga 
ko'rish  bo'rtigining  hajmi  kattalashadi.  Bu jarayon  13-15  yoshga­
cha  davom  etadi.
Yangi  tug'ilgan  bolalarda  bo'rtik  osti  vadrolarining  tabaqalani­
shi  tugallanm agan  bo'ladi  va  uning  yakuni  notekis  kechadi.  Umu- 
man  olganda,  bu  yadrolar  o 'z   rivojlanishini jinsiy  yetilish  davrida 
tam om laydi.