Fiziologiyasi va gigiyenasi

2.  4.  Irsiyat va  muhit
Embrionning  rivojlanish  bosqichlari  orasida  eng  jarohatlovchi 
bosqich  bo'lib,  uning  ona  organizmi  bilan  bog'lanishining  shakl- 
lanish  davri  hisoblanadi  (implantasiya  bosqichi  va  y o id o sh nin g  
shakllanish  bosqichi).
Elomilaning  rivoj lanishldagi  eng  kritik  va  dastlabki  noqulay 
davr bo'lib tuxum hujayra otalanganidan keyingi  birinchi  va ikkin­
chi  haftaning  boshlanish  vaqti  hisoblanadi.
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Rivojlanishning  3--5  haftalari  ham  noqulay  davrning  ikkinchi- 
si  hisoblanadi  va  u  odam  embrionining  ayrim  a'zolarining  hosil 
bo'lishi  bilan  bog'liq  bo'ladi.  Bu  davrlarda  o'lim   bilan  birgalik- 
da  mahalliy  mayib-majruhlik  va  rivojlanish  xastaliklari  kuzatiladi. 
Odamlarda  bola  joyining  (y o ld o sh )  a ‘zo  shaklida  hosil  bo'lishi 
homilani  rivojlanishining  8-11-  haftalariga  kuzatiladi.  bu uchinchi 
kritik davr hisoblanadi.  Bu dav rda  homilada umumiy  anom aliyalar 
va  qator  tug'm a  kasalliklar  ham  yuzaga  chiqishi  mumkin.
Embriogenezda.  odatda,  erkak jinsdagi  homilalar  yuzaga  kela­
di.  Homilaning rivojlanishini  1-oyida erkak jinslilar ayol jinslilarga 
nisbatan  6  martaga  k o'p  bo'ladi.  Homiladorlik  mobaynida  erkak 
jinsdagi  embrionlarning  ko'pchiligi  o'ladi.  natijada jinslar orasida­
gi  nisbat  tenglashadi.
Rivojlanishning  kritik davrlarida homilaning  kislorod va to'yin- 
gan m oddalar bilan ta'm inlanishining  yetarli  b o im asligiga.  sovuq- 
ga.  issiqga,  ionlanuvchi  radiatsiyaga juda  sezuvchan  bo'ladi.  Agar 
homilaning  qoniga  uning  organizmi  uchun  zararli  bo'lgan  u  yoki 
bu  moddalarning  (dorivor  moddalar.  alkogol)  va  ona  organizmi- 
da  hosil  b o ia d ig an   boshqa  zaharli  moddalar  bolaning  rivojla­
nishini  juda  jiddiy  buzilishiga  olib  keladi;  o'sishning  sekinlashi- 
shi  yoki  to'xtashi.  ayrim  majruhliklarning  paydo  b o iish i,  zarod- 
ishning  ko'plab  o lish ig a   olib  keluvchi.  onaning  och  qolishi  yoki 
ovqatlarning  kamligi  tufayli  vitaminlar.  am inokislotalar  kabi  kom- 
ponenlarning  yetishmasligi  homilaning  o'lim iga  yoki  turli  ana- 
maliyalarga  olib  keladi.
Infeksion  kasalliklar  homilaning  rivojlanishi  uchun jiddiy  xavf 
tug'diradi.  Homilaga  qizamiq,  gripp.  poliyemelit.  tepki.  chechak 
kabi  kasalliklarning  viruslarini  ta'siri,  odatda,  homiladorlikning 
birinchi  oylarida  namoyon  bo'ladi,
Dizenteriya,  xolera.  kuydirgi.  sil.  sifilis  terlatma  kabi  kasallik­
lar. odatda,  homiladorlikning  ikkinchi  yarmida, oxirgi 3  oyida ta'sir 
qiladi.
Rivojlanayotgan  organizmga  juda  kuchli  ta'sir  ko'rsatuvchi 
omillardan  yana  biri  ionlanuvchi  nurlanish  hisoblanadi.  Radiatsi-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yaning  homila  organizmiga  bilvosita  ta ’siri  (ona  organizmi  orqa­
li)  ona  organizmining fiziologik  funksiyalarning  umumiy  buzilishi 
hamda  yo id o sh n in g   hujayra  va  to'qim alarida  boshlangan  o 'zg a­
rishlar bilan b o g iiq  b o ia d i. N urlar ta'siriga ju d a sezuvchan a ’zolar 
b o iib   asab tizimi  va qon  hosil  qiluvchi  a ’zolar hujayralari  hisobla­
nadi.
Shundav  qilib,  homila  tashqi  muhitning  shart-sharoitlarm ing 
o'zgarishiga. ayniqsa, ona organizmida kechayotgan o'zgarishlarga 
juda  sezuvchandir.
Juda  ko'plab  tadqiqot  ishlarining  natijalari  shuni  ko'rsatadiki. 
homilaga  tashqi  va  ichki  muhitning  salbiy  ta ’siri  faqatgina  ona 
organizmi  bilangina  emas,  balki  ota  organizmi  orqali  ham  ta ’sir 
koTsatishi  mumkin  ekan.
Erkaklarning to 'la  qiymatli  oziqlanmasligi  va turli infeksion ka­
salliklari  (ayniqsa,  sifilis,  sil,  bursellyoz  va  boshq.)  yoki  kimyoviy 
agentlar  spermatazoidlarni  hayotchanligini  susaytirishi  yoki  ular­
ning  yetilishini  to'xtatishi  mumkin.  Erkaklar  organizmi  va  uning 
avlodining  rivojlanishiga  nurlar  energiyasi  o 'ta  kuchli  salbiy  ta ’sir 
ko'rsatadi.  N ur  ta ’sirida  erkakli  jinsiy  hujayralari  tarkibidagi  xro- 
mosomali  apparat  hujayralarining  jarohatlanishini  chaqiradi.  Bu­
lling  oqibatida  bolalar  ko'pchilik  holatlarda  o ii k   tug'iladilar.  Ti­
rik  tug'ilgan  bolalarning  yuragining  tuzilishida,  tomirlar.  miya  va 
boshqa  a ’zolar  faoliyatida  qo'pol  buzilishlar  kuzatiladi.
Ota  yoki  ona  alkogolizm  bilan  shug'ullanganlarida  homilaning 
rivojlanishi k o 'p  buzilishlarga uchraydi.  Surunkali alkogol  iste'm ol 
qiluvchilarda  bolalar ko'pincha aqliy jihatdan zaif b o iib  tug 'ilad i­
lar.  Alkogol,  odatda,  otalanguncha  qadar  ham,  rivojlanayotgan 
homiladagi jinsiy  hujayralarga jiddiy  salbiy  ta'sir  qiladi.