Fiziologiyasi va gigiyenasi

8.  9.  Jinsiy bezlar
Jinsiy  gorm onlar  aralash  bezlar  qatoriga  kiruvchi jinsiy  bezlar 
bilan  ishiab  chiqiladi.  Androgenlar  deb  ataluvchi  erkaklik  jin ­
siy  gormonlari  urug‘donlarning  maxsus  hujayralari  bilan  ishiab 
chiqiladi.  Ular urug'donlar ekstraktidan hamda erkaklar siydigidan 
ajratib  olingan.
Haqiqiy  erkaklik  jinsiy  gormoni  b o iib  
testosteron
  va  uning 
hosilasi 
androsteron
  hisoblanadi.  Ular jinsiy  apparatlarning  rivoj-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lanishini va jinsiy  a'zolarning  o'sishi.  ikkilamchi jinsiy  bezlarning 
rivojlanishini.  tovushning  rivojlanishini.  halqum,  skelet  muskula- 
turasini.  yuz  va  tanada junlarning  o'sishini  ta'm inlaydi.
Gipofizning follikulalarni  stimullovchi  gormoni bilan  birgalikda 
testosteron  spermatogenezni  (spermatozoidlarning  yetilishi)  faol- 
lashtiradi.
U rug'donlarning  erta  (yoshlikdan)  yoshda  giperfunksiyasida 
barvaqt jinsiy yetilish qayd qilinadi. tana juda tez o'sadi va ikkilam ­
chi  jinsiy  belgilari  rivojlanadi.  Yoshlik  paytidanoq  urug'donlar­
ning jarohatlanishi  yoki  ularning  olib  tashlanishi  (axtalash) jinsiy 
a ’zolarning  o'sishini  va  rivojlanishini  to'xtatadi,  ikkilamchi  jinsiy 
belgilar  rivojlanmaydi.  suyaklarning uzunlikka  o'sish davri  uzayib 
ketadi, jinsiy  intilish  yo'qoladi. jinsiy  a'zolarning  tuk  bilan  qopla- 
nishi  ju da  siyrak  bo'ladi  yoki  umuman  bo'lm aydi.  Yuzda  tuklar 
o'sm aydi.  tovush  umr  davom ida jarangdor.  baland  bo'lib  qoladi. 
Gavda  kalta  va  uzun  qo'l  va  oyoqlar  vevnuxlarga  xarakterli  ko'ri- 
nish  beradi.
Tuxumdonlarda  ayollik  jinsiy  gormonlari  (estrogenlar)  ishlab 
chiqiladi.  Estrogenlar jinsiy  a'zolarning  rivojlanishiga,  tuxum  hu- 
jayrasining  hosil  b o ' 1 ishiga  ta'sir  ko'rsatib.  tuxum  hujayrasining 
otalanish  jarayoniga  tayyorlanishini  ta'm inlaydi,  bachadonni  esa 
homiladorlikga,  sut  bezlarini  bolaning  oziqlantirishga  tayyorlaydi.
Ayollarning  asosiy  jinsiy  gormoni 
estradiol
  hisoblanadi.  M od­
dalar  almashinuvi  natijasida jinsiy  gormonlar  turli-tuman  mahsu- 
lotlarga  aylanadi  va  siydik  bilan  ajraladi.  undan  ularni  sun’iy  ra­
vishda  ajratib  olinadi.  Ayollik  jinsiy  gormonlariga  hom iladorlik 
gormoni  -  
progesteron
  (sariq  tana  gormoni)  ham  kiradi.
Tuxum donlarning  giperfunksiyasi  aniq  namoyon  bo'luvchi  ik­
kilamchi jinsiy  belgilar va mensturatsiva bilan kechadiganjuda erta 
jinsiy  yetilishni  chaqiradi.  Qiz  bolalarning  4-5  yoshida  ham jinsiy 
yetilish  holati  haqida  yozilgan  maqolalar  mavjud.
Butun  umr  davomida jinsiy  gormonlar  gavdaning  shakllanishi- 
ga,  moddalar  almashinuviga  va  jinsiy  axloqqa  juda  kuchli  ta'sir 
k o i'satad i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---