Fiziologiyasi va gigiyenasi

8.  7.  M e’daosti  bezi
M e’daosti  bezi  m e'daning  orqasida,  o 'n   ikki  barmoqli  ichak bi­
lan  bir  qatorda joylashgan.  Bu  bez  aralash  funksiyaga  ega  bezlar- 
dan  hisoblanadi.  Endokrin  funksiyalarni  m e’daosti  bezining  orol- 
chalar shaklidagi  hujayralari  bajaradi. Ana shu sababli ham gormon 
insulin deb atalgan 
(lot.
  insula -  orolcha degan m a'noni  anglatadi).
247
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Insulin,  asosan,  adrenalin  gormoniga  qarama-qarshi  uglevodlar 
almashinuviga  ta'sir  ko'rsatadi.  Agarda  adrenalin jigarda  mavjud 
bo'lgan  uglevodlarni  tezgina  xarajat  b o iish ig a   im kon  yaratsa.  in­
sulin,  aksincha.  uglevodlar  zaxirasini  saqlab  qolishga  va  yanada 
to'ldirishga  imkon  yaratadi.
Insulin ishlab chiqarilishini kam ayishiga olib keluvchi m e’daos- 
ti  bezi kasallanganida organizmga tushayotgan uglevodlarning kat­
ta qismi  unda  ushlab  qolinmaydi  va  siydik  bilan  chiqarib yuborila­
di.  Bu esa qandli  diabet kasalligiga olib  keladi.
Diabetning  xarakterli  belgilaridan  bo'lib -  doimiv  ravishda  och 
qolish,  chidab  b o im ay d ig an   chanqoqlik.  katta  miqdorda  siydik 
ajralishi  va  tinimsiz  oriqlab  ketish  hisoblanadi.
Bolalarda  qandli  diabet  kasalligi  6  dan  12  yoshgacha  b o'lgan 
davrda,  ayniqsa.  o ‘tkir  infeksion  kasalliklardan  keyin  (qizamiq, 
suvchechak. tepki) aniq bo'ladi.  Kasallikning rivojlanishi  ovqatlar­
ni  ko 'p,  ayniqsa.  uglevodlarga  boy  bo'lgan  ovqatlarni  ko'plab  ve- 
yishga  sababchi  bo'ladi.
Insulin  o'zining  kimyoviy  tabiatiga  k o 'ra  oqsilli  modda  hi­
soblanadi. chunki kristallar shaklida ajratib olishga erishildi.  Uning 
ta'siri  ostida  qand  m olekulalaridan  glikogenning  sintezlanishi  va 
glikogen  zaxiralarini  jigar  hujayralarida  o'tirishini  ta'm in   etadi. 
Shu  bilan birga,  insulin to'qim alarda  oksidlanishini  va  shu y o i   bi­
lan  uning  to 'lig 'ic h a   o'zlashtirilishini  ta'm inlaydi.
Adrenalinli  va  insulinli  ta'siriarning  o'zaro  aloqasi  tufayli  qon- 
da  qandning  organizmning  m o'tadil  holati  uchun  zarur  bo'lgan 
m a'lum   darajadagi  miqdori  saqlab  turiladi.