Fiziologiyasi va gigiyenasi

adenogipofiz,
  keyingi  qismi  esa 
neyrogipofiz 
deb  ataladi.
Hozirda  adenogipofizdan:  o'sish  gormoni  yoki  somatotropin; 
tireotropin;  adrenokortikotrop (AKTG);  foltiropin;  lutropin va pro- 
laktin  yoki  laktrotropin  gormonlari  ajratilgan.
Samototropin  yoki  o'sish  gormoni  suyaklarning  uzunlikka 
o'sishini  ta'm inlaydi,  moddalar  almashinuvi  jarayonini  tezlashti- 
radi,  y a'ni  o'sishning  tezlashishiga  va  tana  massasining  ortishiga 
olib  keladi.  Bu gormonning yetishmasligi  bolalarning  bo'yini  kalta 
b o iib   qolishi  (130  sm  dan  past),  jinsiy  rivojlanishining  to'xtashi
243
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kuzatiladi,  lekin  tananing  proporsiyasi  saqlanib  qoladi.  Gipofizar 
karliklarning  (kaltalarniki)  ruhiy-aqliy  rivojlanishi.  odatda.  buzil- 
maydi.  Gipofizar  karliklar  orasida  buyuk  odamlar  ham  uchraydi.
O 'sish gormonining bolalik yoshlarida т е л  oridan ortiq b o iis h i 
gigantizm ga  -   bo'yning  o 'sib   ketishiga  olib  keladi.  Tibbiy  adabi- 
yotlarda  b o ’yi  2  m  83  sm  va  hatto  undan  ham  baland  bo 'lg an  (3  m 
20 sm) gigantlar haqidagi m a'lum otlar ko'p.  Gigantlarning, odatda, 
qo'l-oyoqlari uzun b o iish i. jinsiy  funksiyalarning yetishmasligi va 
jism oniy jihatdan bardoshi  past b o iish i  bilan  xarakterlanadi.
Avrim  vaqtlarda  o 'sish  gormonini  m e'voridan  ortiq  qonga  ajra- 
tilishi  jinsiy  yetilishdan  keyin  boshlanadi.  ya'ni  qaysiki  epifizor 
tog'aylar  suyaklanganidan  keyin  naysim on  suyaklarni  uzunasiga 
o'sishi  mumkin b o im a y   qoladi.  Bu paytda akraligamiya rivojlana- 
di:  b o 'g 'in la r va kaftlar,  bosh  suyagining  yuz  qismi  (ular  keyinroq 
suvaklanadi)  kattalashadi.  burun  juda  tez  o ‘sadi,  lablar.  iyalc,  til, 
quloq  va  tovush  b o g ia ri  vo'g'onlashadi,  natijada  tovush  dag'al- 
lashib  qoladi:  yurak, jigar.  oshqozon-ichaklar tarkti  hajm jihatidan 
kattalashadi.
A drenokortikotrop  gormoni  (AKTG)  buyrakusti  bezi  p o'st- 
loq  qismi  faoliyatiga  ta'sir  ko'rsatadi.  Qon  tarkibida  AKTGning 
ko'payib  ketishi  buyrakusti  bezi  po'stloq  qismini  giperfunksiyasi- 
ni  chaqiradi.  bu  esa  m oddalar  almashinuvining  buzilishiga  va  qon 
tarkibidagi  qand  miqdorining  ortishiga  olib  keladi.
Yuz  va  gavdaning  yog'  bosishi.  yuz  va  gavdaning  miqdoridan 
ortiq jun  bosishi  bilan  xarakterlanuvchi  Isenko-Kushinga  kasalligi 
rivojlanadi;  bu  paytda  ayollarda  soqol  va  m o S io v lar  o'sadi:  arte­
rial bosim ortadi:  suyak to'qim alari g'ovaklanadi.  bu esa ayrim hol­
larda  suyaklarning  o 'z-o 'zid a n   sinishini  chaqiradi.
Qalqonsim on  bezning  m o'tadil  funksiyasi  uchun  zarur  b o ig a n  
tireotropin  gormoni  ham  adenogipofizda  ishiab  chiqiladi.
Gipofizning oldingi qismining bir necha garmonlari jinsiy bezlar 
faoliyatiga  ham  ta'sir  ko'rsatadi  va  bular