Fiziologiyasi va gigiyenasi

Gormonlarning  ta’sir  mexanizmi.  Gormonlarning  ta ’sir  me- 
xanizmi haligacha to 'liq  aniqlanmagan.  Gormonlar o 'z  ta ’sirini  or­
ganizm ga  hujayra  membranalaridan  o'tishini  o'zgartirish  yo'li  va 
hujayra  yadrolaridagi  genetik  jarayonlarni  stim ullash  y o ii  bilan 
ferment  tizim larini  faollashtirish  yoki  to 'xtatish  vo 'li  bilan  ta ’sir 
ko'rsatadi  deb  hisoblaydilar.
Gormonlar fermentlarga qo'shilib ularningg buzilishini o'zgarti- 
radi va bu bilan fermentativ reaksiyalarning kechishiga ta ’sir qiladi 
degan taxm inlar ham bor.  Lekin gormonlarning bunday mexanizm- 
lar ta ’siri ularning ayrimlari uchungina ko'rsatilgan.
M e’daosti  bezining  gonnoni  insulinning  hujayra  m embranala­
ridan  glukozaning  o 'tish   xususiyatiga  ta ’siri ju d a  yaxshi  o'rganil-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

gan,  y a ’ni  insulin  membranalarning  o'tkazuvchanlik  xususiyatini 
yaxshilaydi.  Xuddi  shunday xususiyatga jinsiy gormonlar va o'sish 
gormoni  ham egadir.  Lekin  buyrakusti  bezining po'stloq  qismining 
gormonlari;  gidrokortizon  va  kortikosteronlar  hujayra  membra- 
nalarining  o ‘tkazish  xususiyatini  pasaytiradi.
Deyarli  barcha gormonlar.  hujayralam ing genetik apparati  orqa­
li  ta'sir  koi'satish  xususiyatiga  ega  (m e’da  osti  bezi.  qalqonsimon 
bez,  buyrakusti.  jinsiy  bezlar.  gipofizning  gormonlari)  va  nuklein 
kislotalar  oqsillarni  sintezlanishida  ishtirok  etadi.
M asalan,  insulin  glukozaning  parchalanishini  bajaruvchi  fer- 
mentlarning  sintezlanishida  faol  ishtirok  etadi.  Bu  gormonning 
taqchilligi  paytida  glukozaning  parchalanish jadalligi juda  pasayib 
ketadi,  bu  esa,  o 'z   navbatida.  qon  tarkibida  glukozaning  miqdorini 
ortishiga  olib  keladi.
K o'pchilik  steriodli  gormonlar  axborotchi  RNKning  sintezla- 
nishini  tezlashtiradi  va  shu  yo'l  bilan  oqsillar  va  ayrim  oqsil-fer- 
mentlarning  sintezlanishini  faollashtiradi.
Ayrim  gormonlar  hujayra  yadrosiga  kirib  xromatin  (oqsil  va 
DNK  kompleksi)  bilan  bog'  hosil  qiladi.  y a ’ni  genetik  material  bi­
lan  birikadi  va  irsiy  axborotlarning  navbatma  navbat  va  to'liq  na- 
moyon  bo'lishini  boshqaradi.