Fiziologiyasi va gigiyenasi


Hujayraning irsiy apparati



Download 12,83 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/252
Sana09.06.2022
Hajmi12,83 Mb.
#647569
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   252
Bog'liq
Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi (Z.Rajamurodov va b.)

Hujayraning irsiy apparati. 
Har qanday hujayraning. shu jum - 
ladan. odam organizmi hujayrasining irsiy apparati bo'lib DNK hi­
soblanadi. DNK hujayra yadrosida tarqalib u yerda xrom osom alar 
deb ataluvchi tuzilm alar hosil qiladi. Xromosoma DNKda shifrlan- 
gan holdagi irsiy axborotlarni saqlaydi. Aynan DNK ota-ona hu- 
jayralaridan qiz hujayralarga irsiy axborotlarni yetkazib beradi.
Axborotlarni yozib olish uchun ayrim «simvol»lardan tash­
kil topgan kod bo'lishi zarur. Ana shunday «sim voblardan DNK 
molekulasidagi nukleotidlar hisoblanadi. Bir necha ming ketma-ket 
joylashgan nukleotidlardan iborat DNKning gigant molekulasidagi 
qator oqsil molekulalarida uning tuzilishi haqidagi yozuvlar yashi- 
ringan - «sirli» bo'ladi. Uzun ipsimon DNK molekulasi bir-birini 
orqasidan joylashgan qismlardan iborat va ularning har birida qay- 
sidir oqsilning tuzilishi haqidagi axborot saqlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Bizga M orze alifbosi tanish, uning kodida bor y o 'g 'i ikkita 
belgi mavjiid (nuqta va tirelar). Alifboning har bir harfi nuqta va 
tirelarning m a'lum kombinatsivasiga mos keladi. Xuddi shunga 
o ‘xshash holatni DNK molekulasida ham kuzatish mumkin. Bu 
yerda kodlangan belgilar rolini DNKning polinukleotidli zanjirida 
k o ‘p marta takrorlanuvchi to ’rtta nukleotid bajaradi. Yuqorida qayd 
qilinganidek azotli asoslarning boshlang’ich harflari: A - adenin. 
G - guanin, T - tim in va С - sitozin bilan belgilanadi.
Oqsillarda 20 ta aminokislota topilgan va ularning har biri DNK 
molekulasidagi m a'lum darajada navbatlashib takrorlanuvchi nuk- 
leotidlarda yashiringan. Har bir am inokislota uchta yonma-yon 
turuvchi aminokislotalardan iborat bo'lgan DNKning m a’lum 
qismiga mos keladi. Masalan, A-C-C fragment triptofan aminkis- 
lotasiga to 'g 'r i kelsa, C-B-C qismi metioninga va h. k. Shunday 
qilib, 20 aminokislotaning har biri uchun shifrlangan guruh uchta 
nukleotidlardan tashkil topgan bo'ladi (triplet) (AAA. GCG,TGA 
va h. k.). Oqsil tuzilishidagi aminokislotalarning navbatma-navbat 
jovlashuvi DNKda tripletlarning joylanishi, navbatlashuvi singari 
shifrlangandir.
Oqsil hujayralarning hayoti uchun zarur bo'lgan m a'lum tu­
zilishi haqidagi dastur shifrlangan nuldetidlar qatori, ya'ni DNK 
molekulasining qismi genlar deb ataladi.
Nihoyat. uzoq muddatli evolutsiya davomida yuzaga keluvchi 
yadro DNKasi hujayralarning irsiy axborotlarini tashuvchi hisobla­
nadi.
Lekin DNK hujayra yadrosida joylashgan bo'lsa, aynan ana shu 
hujayra uchun xos bo'lgan oqsillarning sintezlanishi, asosan, sito- 
plazmada, uning mayda organoidlarida-ribosom alarda bajariladi.
Axborotlar qay tarzda ribosomalarga beriladi? Bu axborotchi 
RNKlar yordamida amalga oshadi. Axborot RNKlaridagi nukleo- 
tidlarning navbatlashuvi DNKning bitta qismining tuzilishini aks 
ettiradi. Bunday hollarda, DNK molekulasida saqlanuvchi oqsillar­
ning tuzilishi haqidagi axborotlar i-RNK larga qayta yoziladi deb 
yuritiladi. i-RNK molekulalari ribosomalarda tanlanadi va xuddi
www.ziyouz.com kutubxonasi


m atrisadagidek sitoplazmada saqlanuvchi aminokislotalardan oqsil 
molekulalarining yig'ilishi yuz beradi. Oqsillarning hosil bo'lishi 
uchun sarflanadigan am inokislotalar dastlab ATF bilan maxsus fer- 
mentlar ishtirokida faollashadi.
Faollashgan am inokislotalar transport t-RNK molekulalari bilan 
tashiladi. Turli am inokislotalar uchun o'zlarining t-RNKasi faoli­
yat ko'rsatadi. t-RNK bilan am inokislotalar energiyaga boy bo'lgan 
fosfat b og’lari yordamida birikadi. Ribosomalarda t-RNK am ino­
kislotalardan ajraladi: t-RNK xuddi 
chelnok
singari ishlaydi, faol­
lashgan aminokislotalarni tashiydi. faollashgan aminokislotalarni 
ribosomalarga olib kelib. so'ngra undan chiqib ketadi.
Shu y o'l bilan DNK da saqlanuvchi irsiy axborotlar oqsil tu- 
zilm alarida realizasiya qilinadi va ularning spetsifikligi aniqlanadi.

Download 12,83 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   252




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish