Ichaklarning hazm shiralari hayotning birinchi kunidan boshlab
ovqat hazmi jarayoni mcrtadil kechishini ta'm inlovchi barcha aso-
siy fermentlarni saqlaydi.
M e'daosti bezining o ‘sish va rivojlanishi 11 yoshgacha davom
etadi, 6 oydan ikki yoshgacha bo‘lgan m uddatdaanchajadal o'sishi
kuzatiladi.
Jigar yosh bolalarda voyaga yetgan odamlarga nisbatan ancha
katta; 8-10 oylik bolalarda uning
massasi ikki martaga ortadi,
ayniqsa, jigar 14-15 yoshdajadal o'sadi va 1300-1400 g massaga
ega boMadi. 3 oylik homilada o ‘t suyuqligining ajralishi qayd qilin-
gan. Yosh ulg'ayishi bilan o*t ajralishi tezlashadi.
Hazm tizim idagi so‘riIishIar.
Hazm tizim ining barcha qism-
larida so'rilish amalga oshadi. Agarda til ostida bir boMak qandni
ushlab tursak, u eriydi va so'riladi. Demak, o g ‘iz b o ^ h lig id a y o q
so‘rilish kuzatilar ekan. Lekin ovqat hazm tizimidan ovqat massasi
so‘rilish uchun zarur bo'lgan muddat davomida saqlanib qolmaydi.
M e'dada alkogol, qisman glukoza yaxshi so'rilsa. y o ‘g ‘on
ichaklarda - suv, ayrim tuzlar yaxshi so'riladi.
Oziq moddalarning asosiy qismini so'rilishi ingichka ichak
larda kechadi, U o'zining tuzilishi jihatidan surilish funksivasi-
ga juda yaxshi moslashgan. Odamlar
ichaklarining ichki yuzasi
0,65-0,70 m2 ga tengdir va u so*rg*ichlar hisobiga ichaklarning
ichki yuzasi 4 -5 m2 gacha kengayadi, y a’ni odam tana yuzasidan
2-3 martaga ortiqdir.
So‘rg'ichlarni qoplab turuvchi epiteliya hujayralari elektron
mikroskop ostida qaralganda hujayralarning ichaklar b o 'sh lig ’iga
qaraganda yuzasi tekis emas, ular, o 'z
navbatida, barmoqsimon
o'sim talar - m ikroso'rg'ichlar bilan qoplanganligini k o ^ ish mum-
kin. Ularning o'lcham i shundayki, ularni eng katta o'lcham dagi
yorug’likka ega mikroskop ostida ham ko'rish mumkin emas. Le
kin ularning ahamiyati jud a katta. Birinchidan, m ikroso'rg'ichlar
ingichka ichaklarning so'rish yuzasini vanada kengaytiradi. Ik-
kinchidan, m ikroso'rg'ichlar orasida katta miqdorda fermentlar
saqlanadi, ular u yerda saqlanib tursada ichaklar yuzasiga juda kam
miqdorda tushadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Demak. m ikroso'rg'ichlar orasidagi fermentlarning konsen-
tratsiyasi yuqori b o ig an lig i sababli.
asosiy ovqat hazmi jarayoni
ichaklar b o'sh lig 'id a kechmaydi. balki m ikroso’rgMchlar orasidagi
bo'shliqlarda. ya'ni ichaldar epiteliyasi hujayralari devorlarida ke-
chadi. Ana shuning uchun bunday tipdagi ovqat hazmi «devoroldi
ovqat hazm i» deb atalgan.
Devorlarda oziq m oddalarning parchalanishi organizm uchun,
ayniqsa. so'rilish jarayonini kechishi uchun ju d a samaralidir.
Gap shundaki, ichaklarda doimiy ravishda katta miqdorda
mikroblar faoliyat ko'rsatadi. Agarda parchalanishning asosiy ja-
rayonlari ichaklar yo'lagida kechganida edi
bu paytda parchalanish
mahsulotlarining katta qismi mikroorganizm lar tom onidan foyda-
lanilardi. natijada jiddiy darajada kam miqdorda to'yim li m odda
lar qonga so'riladi. Bunday b o im a y d i. chunki, m ikro so'rg ’ichlar
mikroblarni fermentlar ta ’sir k o ’rsatadigan joyga o'tkazm aydi,
m ikroblar o ic h a m jihatidan ancha katta va m ikroso'rg'ichlar ora-
lig'iga kira olishmaydi. Oziq m oddalar esa ichaklar hujayralari de
vorlarida joylashganligi sababli juda yengil so'riladi.
So'rilish - ichaklarning epiteliy hujayralarining faol ishi hisobi
ga bajariladigan murakkab fiziologik jarayondir.
Oqsillar qonga am inokislotalarning suvdagi eritmalari shaklida
so'riladi. Bolalar ichaklarining devorlari uchun xarakterli bo'lgan
xususiyat yuqori o'tkazuvchanlik xususiyatidir, shu sababli sut
oqsillari va tuxum oqsillari o'zgarm agan holda ularning ichaklari
devorlaridan o'tishi mumkin. Lekin bolalar organizmiga parchalan-
magan oqsillarning m e’yoridan ortiqcha tushishi
uning terisida har
xil toshmalar, qichish va boshqa noqulay hodisalarga olib keladi.
Bolalar ichaklarining devori yuqori o'tkazuvchanlik xususiyati-
ga ega bo'lganligi sababli begona moddalar va ichaklarda chirish
jarayoni natijasida hosil bo'ladigan zaharlar. to'liq hazm lanm agan
m ahsulotlar ichaklardan, qonga o'tishi va turli toksikoz holat (za-
harlanish) larni chaqirishi mumkin.
Uglevodlar qonga asosan glukoza shaklida so'riladi. Bu jara-
von ichaklarning yuqorigi bo'lim ida ancha jadal kechadi. Y o'g'on
ichaklarda uglevodlar juda sekin so'riladi. Lekin ularning y o 'g 'o n
www.ziyouz.com kutubxonasi
ichaklarda so’rilish imkoniyati kasallarni sun'iy oziqlantirish uchun
davolash am aliyotida o'zining tasdig‘ini topm oqda (oziq
moddali
klizmalar). Yog'lar, asosan, limfaga glitserin va yog1 kislotalari
shaklida so'riladi.
Suvning so ‘rilishi m e'dalarda boshlanadi, ichaklarda esa yanada
jadalroq so'riladi (25 daqiqa mobavnida 1 1). Madanli tuzlar qonga
erigan holda so'riladi, ularning so'rilish tezligi eritmadagi tuzlar-
ning konsentratsiyasi bilan aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
