Fiziologiya

Pnevmotoraks.

Kukrak bushligi ochilganda, masalan, jaroxatlanishda yoki kukrak ichi operatsiya kilinganda plevra bo`shlig’idagi bosim atmosfera bosimiga teng bo’iib koladi, o’pka bujmayadi va kukrak kafasi nafas xarakatlariga ergashmaydi, ochik pnevmotoraks vujudga keladi. O’pkaga traxeya orqali sun`iy yul bilan ritmik ravishda havo yuborib turilmasa, ikki tomonlama ochik pnevmotoraks ulimga olib boradi.Odamning kukrak devorini shprits ignasida teshib, plevra bushligiga ozgina havo yuborish yuli bilan sun`iy yopik pnevmotoraks vujudga keltirilsa, o’pka qisman bujmayadi. Qisman bujmaygan bunday o’pka Donders modelidagi o’pka singari nafasda katnashaveradi; nafas olish paytida kengayadi va nafas chikarish paytida puchayadi.

Biroq o’pkaning elastik chuzilish kuchi kamayadi, bu esa sil kasalligi bilan ogrigan bemorlarda o’pka tukimasining parchalanishidan xosil bulgan patologik bushliklar (kavernalar)ning berqilishiga va yalliglanish jarayonlarining bitishiga yordam beradi. Biroz vaqt utgach plevra bo`shlig’idagi havo surilib ketadi va o’pka yana yoziladi. Pnevmotoraksni saklab turish plevra bushligiga kaytadan havo yuborish zarurati shundan kelib chiqadi.

O’pka havosining hajmi.

Nafas havosi. Odam tinch turganda kariyb 500 ml (300 dan 600 gacha) havoni nafasga oladi va chikaradi: havoning bu xajmi nafas havosi deb ataladi. Odam 500 ml nafas havosining ustiga yana kushimcha 1500-3000 ml chamasi havo olishi mumkin (nafas olish rezerv havosi),shuningdek tinch nafas chikarishdan sung yana kariyb 1000-1500 ml havoni nafasdan chikara oladi ( nafas chikarish rezerv havosi). Keltirilgan rakamlar o’rta yoshdagi normal erkaklar uchun o’rtacha sonlardir. Bu rakamlardar kurinib turibdiki, tinch nafas olish va chikarish paytida kukrak bushligi maksimumgacha kengaymaydi va bujmaymaydi. Zarur bulganda nafas xarakatlarining xajmi nafas chikarish tomoniga xam, nafas olish tomoniga xam uzgara oladi, shu tufayli o’pkaga kiradigan havo xajmi oshadi.

O’pkaning tiriklik sigimi. Maksimal nafas olingandan sung maxsus gazometr (spirometr) ga mundshtuk orqali maksimal nafas chikarilsa, unga nafas havosi xam, rezerv havo xam, kushimcha havo xam kiradi, ya`ni o’rtacha, 500+1500+1500=3500 ml havo kiradi. SHu havoning xammasi o’pkaning tiriklik sigimini tashqi qiladi. YOsh, jins, soglikka va nafasni mashk qilishga karab, tiriklik sigimi turlicha bo`ladi. O’pkaning tiriklik sigimi yigit-yalanglarda 3,5-4,5 l; ayollarda shundan taxminan 1/3 kam 3-3,5 l dir.

Koldik havo. Maksimal chukur nafas chikarilgandan sung o’pka xajmi havodan tula kutilmaydi; unda kariyb 1000-1500 ml havo koladi, u koldik havo deb ataladi. O’pka havosi xajmlarining nisbati kursatilgan. Odatdagicha, tinch nafas olish va chikarishda o’pkada doimo koldik havo bilan rezerv havo bo`ladi. Murda o’pkasidagi havoning kupchilik qismini ikki tomonlama ochik pnevmotoraks yuli bilan chikarib yuborish mumkin, chunki bunda o’pka tukimasi butunlay bujmayadi. Ayni vaqtda o’pkadan chikkan havo kollaps havosi deb ataladi. Ochik pnevmotoraksdan keyin xam o’pkada minimal miqdorda havo kolgani uchun, katta yoshli odamning yoki nafas olgan gudakning qirqib olingan o’pkasi suvda chukmaydi. Ulik tugilgan (nafas olmagan) bolaning o’pkasi yozilmagani va ichida havosi bo’lmagani uchun suvga tashlansa, chukib ketadi.

Zararli bushlik. Al’veolalardan tashkari, havo yullari (xikildok, traxeya, bronxlar va bronxiolalar) da xam havo bor. Bu havo gaz almashinuvida katnashmaydi. SHuning uchun uni ulik (yoki zararli) bushlik havosi deb atashadi. Zararli bushlik xajmi uncha katta bo’lmay, o’rta xisobda kariyb 140 ml ni tashqil kilsa xam. al’veolyar havo tarkibi nafasdan chikkan havodan nega fark qilishini tushunmok uchun zararli bushlikdagi havo miqdorini xisobga olish lozim. Tinch nafas olishda 500 ml nafas havosidan o’pka al’veolalariga 500-140=360 ml kiradi. Tinch nafas olish va chikarish vaqtida nafas chikarilgandan keyin al’veolalarda 100 ml koldik havo bilan 1500 ml rezerv havo, ya`ni 2500 ml kolganligi uchun, xar bir nafas olish paytida al’veolyar havoning xammasi emas, balki taxminan 1/7 qismi yangilanadi.