Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

Yurakning birinchi toni.
Qorinchalar sistolasida eshitilganidan u sistolik
ton, deb ataladi.&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
QONNING SISTOLIK VA DAQIQALIK HAJMLARI
Odamning to’xtovsiz ishlaydigan yuragi arteriyalarga bir kecha-kunduzda 10
tonnaga yaqin, bir yilda 4000 tonna, umr mobaynida o’rtacha 300000 tonna
qonni haydab chiqaradi. Har sistolada yurakdan chiqadigan qonning hajmi 65-70
ml ga teng. Bunga sistolik hajm deyiladi.
Odamning yuragi tinch holatda daqiqada 70-75 marta uradi. Demak, 1
daqiqada yurak 4,5-5,0 litr qonni haydaydi. Bu qonning daqiqalik hajmini
tashkil qiladi.
Daqiqalik hajmni topishning eng aniq usulini Fik (1870 yilda) taklif etgan.
Bu hajmni aniqlash uchun quyudagilarni bilish lozim: 1) arterial va venoz
qondagi kislorod miqdorida bo’lgan farqni; 2) odam organizmi bir daqiqada
yutadigan kislorod hajmini.
Masalan, 1 daqiqada o’pka orqali qonga 400 ml kislorod o’tgan va
kislorodning miqdori venoz qonda arterial qonga nisbatan 8 hajm% kam.
Demak, 100 ml qon o’pkadan o’tayotib, 8 ml kislorodni biriktirib oladi. 400 ml
kislorodni biriktirish uchun esa 5000 ml qon kerak.
100 x 400 = 5000 ml
8
Bu usul ancha aniq bo'lsa ham ko'p qo'llanmaydi, chunki bunda venoz qonni
yurakning o'ng tarafidan olish kerak. Ko'proq daqiqalik hajmni qonga zararsiz
bo'yoqlar yuborish yo'li bilan aniqlaydilar. Daqiqalik hajmni yurakning
qisqarishlar soniga bo'lib, sistolik hajm topiladi.
Yurakning sistolik va daqiqalik hajmlari o'zgaruvchan. Ular jismoniy mehnat
vaqtida, odam hayajonlanganda oshib ketadi. Odam yuragining daqiqalik hajmi
20-30 litrgacha ko'payishi mumkin. Jismoniy ish bilan shug'ullanmaydigan
shaxslarda daqiqalik hajm yurak qisqarishlar sonining ortishi hisobiga, mashq
qilgan odamlarda esa asosan sistolik hajm hisobiga ortadi.