Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

YURAK FAOLIYATINING REFLEKTOR BOSHQARILISHI
Markaziy nerv tizimining deyerli hamma qismlari yurak faoliyatini
boshqarishda ishtirok etishini ko'rdik. Ammo bu markazlarda yurak faoliyatini
o'zgartiruvchi impulslar hosil bo'lishi uchun sabab kerak. Bu sabablar juda
xilma-xil bo'lib, ularning paydo bo'lishi to'g'risidagi ahborotni markaziy nerv
tizimiga turli retseptorlardan keladigan afferent impulslar yetkazadi. Ularga
javoban markazlarda yurak faoliyatini o'zgartiruvchi efferent impulslar
shakllanadi. Demak, yurak faoliyati reflektor yo'l bilan boshqarilib turar ekan.
Yurak reflekslarining efferent yo'llari ikkita – bu adashgan va simpatik nerv

---

tolalaridir. Afferent yo'llari juda ko'p. Ular turli intero- va eksteroretseptorlardan
boshlanadi.
Yurak faoliyatini birinchi
galda tomirlarning refleks hosil qiluvchi
sohalaridagi retseptrolardan vujudga keladigan reflekslar o'zgartiradi. Bunday
refleksogen sohalardan biri kavak venalarni yurak bilan birikkan qismida
joylashgan. Sohada uchraydigan A va B tipdagi cho'zilish retseptorlari kavak
venalarda qonning hajmi ko'payishi bilan qo'zg'aladi va Beynbridj refleksini
yuzaga chiqaradi. Demak, bu refleks kavak venalarda bosim ortganda vujudga
kelib, parasimpatik markaz tonusini pasaytiradi, simpatik markaz tonusini esa
oshiradi. Natijada yurak ishi tezlashib, kavak venalarda yig'ilib qolgan qon
arterial tomirlarga o'tkaziladi.
Tomirlardagi refleksogen sohalardan eng muhimi karotid sinus va aorta
ravog'idir. Bu sohalarda qon bosimi ortishiga javoban o'zidan markazga
intiluvchi uzluksiz impulslar sonini o'zgartiruvchi mexanoretseptorlar
joylashgan. Aorta va uyqu arteriyasida qon bosimining ko'tarilishi
retseptorlarning qo'zg'alish darajasini oshiradi. Markazga bboruvchi impulslar
soni ko'payib, adashgan nerv markazini qo'zg'atadi. Natijada yurak faoliyati
sustlashadi. Aortaga haydalayotgan qon miqdori kamayadi, bosim pasayadi.
Umuman, interoretseptorlarga kuchli mexanik yoki kimyoviy ta'sirot berilsa,
yurak faoliyati o'zgaradi. Masalan, qorin parda retseptorlarini mexanik ta'sirlash
yurak faoliyatini tormozlaydi (Gols refleksi). Shu sababdan, odamning qorniga
qattiq urilsa, yuragi to'xtab qolishi mumkin.
Danini-Ashner refleksi ham vagal reflekslarga kiradi. Uni yuzaga chiqarish
uchun barmoqlar bilan ko'z soqqalariga bosish kerak. Bunda yurak qisqarishlari
soni kamayadi.