Физиология, психология, Г. Гельмгольц, психофизиология, психофизика, Э. Вебер, Т. Фехнер, В. Вундт, экспериментал психология, Э. Титченер, лаборатория методлари

3.3.Кузатиш тадқиқот методи сифатида: предмети, шароити, воситалари, усуллари.
Кузатиш усулининг асосий хусусиятлари қуйидагилардан иборат:
- кузатувчи ва кузатилаётган объект ўртасидаги бевосита алоқа;
- кузатишнинг партиявийлик (эмоционал ранг);
-такрорий кузатишнинг мураккаблиги (баъзан-имконсизлиги).
Табиий шароитда кузатувчи, одатда, ўрганилаётган жараён (ҳодиса)га таъсир қилмайди. Психологияда кузатувчи билан кузатилувчи ўртасида ўзаро таъсир муаммоси мавжуд. Агар объект кузатилаётганини билса, унда тадқиқотчининг мавжудлиги унинг хулқ-атворига таъсир кўрсатади. Кузатиш усулининг чекланишлари эмпирик тадқиқотларнинг бошқа, янада илғор усулларини келтириб чиқарди: эксперимент ва ўлчаш.
Кузатиш предмети:
-Оғзаки хатти-ҳаракат яъни инсон нутқининг қуйидаги жиҳатлари кузатилади:
-Нутқ мазмуни
-Нутқ давомийлиги
-Нутқ жадаллиги ва ҳоказо.
Новербал (сўзсиз,мимика, пантомимика,гавда ва қўл ҳаракатлари) хатти –ҳаракатлари кузатилади: юз, кўз, тананинг ифодаси,ифодали ҳаракатлар ва ҳоказо.
Одамлар ҳаракати кузатилади: одамлар орасидаги масофа.
Жисмоний таъсирлар,иш ташлашлар,уришиш,жанжаллашиш ва ҳоказо. Яъни кузатиш предмети фақат холисона рўйхатдан ўтиш мумкин бўлган нарса бўлиши мумкин. Шундай қилиб, тадқиқотчи психиканинг хусусиятларини кузатмайди, у объектнинг фақат фиксация учун мавжуд бўлган кўринишларини рўйхатга олади. Ва фақат психиканинг хулқ-атворда ўз ифодасини топади деган тахминга асосланиб, психолог кузатиш давомида олинган маълумотларга асосланиб, руҳий хусусиятлар ҳақида фаразлар тузиши мумкин.

Мониторинг воситалари:

Кузатиш бевосита тадқиқотчи томонидан ёки кузатиш қурилмалари ва унинг натижаларини қайд этиш орқали амалга оширилиши мумкин. Бу аудиони ўз ичига олади, фото, ва видео ускуналар ва махсус назорат карталаридан иборат бўлиши мумкин.
3.4.Кузатиш турлари. Тизимсиз кузатишнинг ўзига хос жараёнлари.
Кузатишлар таснифи:
Кузатиш-ўрганилаётган объектни мақсадли, уюшган ва қатъий идрок этишдир. Кузатиш маълумотларини қайд етиш натижалари объект харакатининг тавсифи дейилади. Кузатиш жараённинг табиий кечишига аралашиш мумкин бўлмаган ёки номақбул бўлганда қўлланилади.Кузатишнинг турлари:
Бевосита ва билвосита;
Ташқи ва ички;
Очиқ ва ёпиқ;
Узлуксиз ва танланма (маълум параметрлар бўйича),
Майдон (кундалик ҳаётда) ва лаборатория.
Муайян шароитларда шахс ёки шахслар гуруҳининг хатти-ҳаракатлари ҳақида умумий тасаввур ҳосил қилиш керак бўлган ва сабабий боғлиқликларни бартараф этиш ва ҳодисаларнинг қатъий тавсифини беришни мақсад қилмаган тизимли кузатув; у дала тадқиқотлари жараёнида амалга оширилади (этнопсихология, ривожланиш психологияси, ижтимоий психология).
Муайян режа асосида ўтказиладиган ва унда тадқиқотчи хулқ-атвор хусусиятларини (ўзгарувчиларни) рўйхатга оладиган ва ташқи муҳит шароитларини таснифлайдиган тизимли кузатиш.
Кузатиш тажриба билан қарама-қарши қўйилади. Ушбу контраст иккита таклифга асосланган:
Кузатувчи-кузатувчининг пассивлиги атрофдаги воқеликни ўзгартирмайди.
Спонтанлик-кузатувчи кўрганларини протоколда қайд этади.
Белгиланган объектлар учун кузатиш олиб борилаётганида доимий мониторинг қилинади. Тадқиқотчи хулқ-атворнинг барча хусусиятларини қайд этишга ҳаракат қилади.
Танлаб кузатиш. Тадқиқотчи хулқ-атворнинг фақат айрим турларини ёки хатти-ҳаракат параметрларини қайд этади.
Кузатиш шакли бўйича қуйидаги турлари бор:
Онгли < кузатиш объекти> кузатиш;
Онгсиз < кузатиш объекти> ички кузатиш;
Онгсиз < кузатиш объекти> ташқи кузатиш.