Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Dominanta prinsipi. 
Dominanta (lotincha dominantis - hukmron) vaqtincha 
hukmronlik qiluvchi reflektor faoliyat bo‘lib, asab tizimining umumiy ish 
prinsipidan iborat va asab markazlari faoliyatidagi integratsiyani, organizmning 
xulqidagi maqsadga muvofiq o‘zgarishlarni ta’minlaydi. Dominant qo‘zg‘alish 
o‘chog‘i yuqori qo‘zg‘aluvchanlikka ega bo‘lgan neyronlar populyatsiyasidan 
iborat bo‘ladi. Bu neyronlarning, asab impulslarini katta samara bilan fazoviy 
summatsiya qilish qobiliyati tufayli hosil bo‘lgan dominant qo‘zg‘alish odatdagi 
reflekslarni tormozlaydi. Muhim belgilari - qo‘zg‘aluvchanlikning yuqoriligi, 
turg‘unligi, summatsiya qobiliyati va qo‘zg‘alishning inersiyasi (ta’sir 
to‘xtaganidan keyin ham qo‘zg‘alishning saqlanishi). Bu belgilarni, bir refleks 
boshqasini tormozlashi, bir markaz ikkinchisi ustidan dominantlik qilishligi, ochlik 
yoki chanqash markazlaridagi kuchli qo‘zg‘alish qo‘shni markazlar faoliyatini 
tormozlashi misolida kuzatish mumkin. 
 
Orqa miya.
Filogenetik nuqtai nazardan qaraganda, MAT ning eng 
qadimiy qismi - orqa miya hisoblanadi. Orqa miyani hujayralardan tashkil topgan 
va markaziy qismni tashkil qiluvchi kulrang moddaga, hamda uni o‘rab olgan 
uzunasiga ketgan tolalardan iborat oq rang moddaga bo‘lingan. Orqa miyaning 13 
mln ga yaqin neyronlaridan 3 % efferent neyronlar bo‘lib, qolgan 97 % oraliq yoki 
interneyronlardir. Afferent neyronlarning tanalari MAT dan tashqarida joylashgan. 
Afferent tolalarning skelet mushaklariga boradigan neyronlarini tanalari spinal 
tugunlarda, ichki a’zolar sezgirligini ta’minlaydigan neyronlarning tanalari 
vegetativ asab tizimining ekstramural va intramural tugunlarida joylashgan. Orqa 
miya bajaradigan funksiyalarning hajmi juda katta. Birinchidan, u talaygina 
reflekslar markazi bo‘lsa, ikkinchidan, unda pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga 

---

171 
o‘tadigan yo‘llar mujassalangan. Shu sababli, uning faoliyati shartli ravishda 
reflektor va o‘tkazuvchi yo‘l faoliyatlariga bo‘linadi. Tabiiy sharoitda, reflekslar 
faoliyati doimo bosh miyaning yuqori bo‘limlari ta’sirini sezib turadi. Reflekslar 
faoliyati darajasi, orqa miya tarkibiy tuzilishining bosh miya tarkibiy tuzilishi bilan 
aloqalari saqlanganligiga bog‘liq.