Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Ikkinchi signal tizimi va abstrakt tafakkur.
Birinchi va ikkinchi signal 
tizimlarni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi. Odamning barcha his-tuyg‘ulari, idroki va 
tasavvuri so‘z bilan ifodalanadi. Demak, birinchi signal tizimida tashqi dunyodagi
jism va hodisalar paydo qilgan qo‘zg‘alish ikkinchi signal tizimiga o‘tkaziladi. 
Birinchi signal tizimini ikkinchi signal tizimi bilan bog‘lanmagan holda faoliyat 
ko‘rsatishini faqat hali tili chiqmagan bolalardagina kuzatish mumkin. O‘qish-
o‘qitish va ijodiy faoliyat ikkinchi signal tizimini rivojlantiradi va 
takomillashtiradi. Odam so‘zni bitta tovush yoki tovushlar majmuasi, ya’ni tovush 
signali sifatida emas, aksincha ma’lum mazmun tariqasida qabul qiladi va so‘zning 
ma’nosini idrok qiladi. Masalan, «alanga» so‘ziga shartli refleks hosil qilingan. 
Agar shartli refleksni vujudga keltirish vaqtida «alanga» so‘zi o‘rniga «olov» so‘zi 
ishlatilsa, bu so‘z ham ijobiy natija beradi. Tahsil olish jarayonida o‘quv va yozuv 
markazlari va miya po‘stlog‘ining boshqa markazlari o‘rtasida ham aloqa 
o‘rnatiladi. Ana shu sababli, qo‘ng‘iroq tovushiga shartli refleks hosil qilinganidan 
keyin, odamga qo‘ng‘iroq so‘zi yozilgan qog‘oz ko‘rsatilishi bilanoq shartli 
reflektor reaksiya paydo bo‘ladi.Fikrlovchi miyaning voqelikni aks ettirishni turli 
shakli bor. Ma’lum bir narsani hissiy aks ettirish ular ichida nisbatan soddarog‘i, 
chunki u tuyg‘u, tassavur va idrok etish sifatida namoyon bo‘ladi. Atrof dunyoni 
mavhum-umumlashtirilgan holda aks ettirish ancha murakkab, chunki u mantiqiy 
fikr yuritishdan iborat bo‘lib miyaning mavhumiy faoliyat natijasi hisoblangan 
xulosa va mulohazalar shaklida namoyon bo‘ladi. Tashqi muhitning va 
organizmning ichki holatini muayyan hissiy aks ettirish birinchi signal tizimi 
tomonidan erishiladi. Eng avvalo, organizm retseptorlari ta’sirlovchi jism va 

---

218 
hodisalarning ayrim xususiyatlarini sezadi. Bu, bevosita sezgi asosida xaqiqatni 
aks ettirishning boshqa shakllarini masalan idrok qilishni rivojlanishiga olib keladi.