Fiziologiya fanining tajribalari Darsning maqsadi

Fiziologiya fanining tajribalari

Darsning maqsadi: Fiziologiyada eksperiment-tajriba- ning ahamiyatini o‘rganish: jadal va surunkali tajriba- kirning kamchiliklari hamda ustunlik tomonlarini bilish: Qishloq ho‘jalik va laboratoriya hayvonlarini hara- katsizlantirish hamda tajribalarni o'tkazish qobiIiyatiga ega bo'lmoq.
Ish uchun kerakli hayvonlar va jihozlar: qishloq xo'jalik va laboratoriya hayvonlari hamda tajribalar uchun kerakli barcha asbob-uskunalar, rcaktivlar.
Fiziologiya eksperimental fan bo‘lib, fiziologik faoliyatlarni o'rganishda turli xildagi tekshirish usullaridan foydalanadi. I.P. Pavlov qo'llanilayotgan usul, tajriba mohiyatini hal qiladi deb ko'rsatgan edi.
Qishloq xo'jalik hayvonlarining fiziologik faoliyatlarini o'rganishda Rossiya olimlaridan N.F. Popov, A.D. Sine- shekov, A.A. Kudryavtsev, A.V. Kvasnitskiy, D.Ye. Kri- nitsin, P.F. Soldatenkov, P.l. Jerebsov, A.A. Aliyev va boshqalar eksperimental usullardan foydalanishga katta hissa qo'shgan.
Fiziologik tajribalarni o'tkazishda turli-tuman labora­toriya moslamalaridan foydalanish bilan birga, ba’zan juda murakkab fizikaviy, elektrotexnikaviy va boshqa fanlarning yutuqlaridan keng ko‘lamda foydalaniladi. Tajriba ohkazish uslubi yildan-yilga yangilanib, fiziologik jarayonlarni chuqur o‘rganishga sharoit yaratib bermoqda.
Qishloq xojalik va laboratoriya hayvonlarini tekshi- rishda, tajriba paytlarida tishlashi. tirnab olishi, suzishi, tepishi va hokazo shikastlarga sabab bo'lishi ehtimoldan xoli emas. Hayvonlar ham erkalatishni juda yoqtirishadi, shu sababli silab-siypalab, yumshoq, yoqimli muomala qilish kerakligini unutmang.
Hechqachon shovqin-suronli sharoitda tekshirish o'lkazmaslik kcrak.


22





Tekshirish paytida istalgan stress omillar va la’siiLir bodmasligini ta’minlash kerak. Fiksatsiya stoli, stanoklari, qisqichlar va hokazolarning toza-ozodaligi ko’zdan kechirilgan, hamda ish tartibi o‘rganilgan bodishi shart.
Hayvonlarda eksperiment-tajriba odkazish uchun, awalo, ularni harakatsizlantirish lozim. Boning uchun quyidagi usullar keng qodlaniladi:

1. 
   Hayvonlarni bog‘lab qo‘yish usuli.Bu usul ko‘proq laboratoriya hayvonlarini harakatsizlantirish uchun qodlaniladi. Buning uchun hayvonlar maxsus stollarga yotqizilib, ularning oyoqlari stol atrofiga tortib, iplar bilan mahkam bogdanadi.
   
2. 
   Hayvonlarga narkoz berish (uxlatish) usuli. Hayvon- larga narkoz ikki yod bilan beriladi.
   

1. 
   ingalyatsiya, ya’ni hidlatish yodi bilan
   
2. 
   inyeksiya, ya’ni teri ostiga, muskul orasiga va vena qon tomiri ichiga narkotik moddalar(efir, xloroform, morfin, uretan va boshqalar)ni yuborish yodi bilan.
   

3. 
   Nerv sistemasini shikastlash usuli. Bu usul ko‘pincha baqalarni harakatsizlantirish uchun qodlaniladi. Buning uchun baqaning orqa miyasiga igna (zond) tiqiladi va shikastlantiriladi. Natijada baqa harakatsizlanadi.
   

Fiziologiya eksperimental fan bodganligi uchun uning asosiy va bosh usuli eksperiment, ya’ni tajribadir. Fiziolog organizmda kechadigan hayotiy jarayonlarning u yoki bu tomonlari to‘g‘risida tushuncha hosil qilish uchun dastawal hayvonlarda kuzatishlar olib boradi. Ammo u kuzatishlar bilangina kifoyalanib qolmay, ataylab tanlab olingan hayvonlarda tajribalar odkazadi, eksperiment qiladi. Ana shu tajribalarda kuzatish bilan bir qatorda eng zamonaviy asbob-uskunalardan foydalanib, hayotiy jarayonlarning tcgishli tomonlarini chuqurroq o‘rganishga harakat qiladi. l ajribalar paytida olingan madumotlarni tegishli ravishda od'ganilayotgan fiziologik faoliyat to‘g‘risida xulosa chiqarib, yakun yasaydi.
Fiziologik tajriba usullari odkir va surunkali (xronik) tajriba usullariga bodinadi.


23