«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

101.Рецепторларнинг ишлаш механизми хусусиятлари;
Retseptor hujayralar boshqa hujayralardan ikki jihatdan farq qiladi, 
Birinchidan, ta‘sirot 
energiyasi ular uchun oldindan hujayrada jamg‘arilgan energiya hisobiga 
yuzaga 
chiqadigan jarayonlarni ishga solib yuboruvchi rag'bat bo`lib xizmat 
qiladi. Ikkinchidan, 
retseptor hujayra potensialini hosil qilib, o'zi tashqi ta‘sirot energiyasini 
qabul qila 
olmaydigan hujayralarga o'tkazadi
Retseptorlarning ixtisoslashgan ta‘sirotni qabul qiladigan bo'sag'asi juda 
past. 
Masalan, ko'z fotoretseptorlarini qo‘zgatish uchun bir kvant nur 
energiyasi kifova, hid sezuvchi retseptorlar esa bir nechta hidli modda 

---

molekulalarini aniqlaydi. Bu ta‘sirotlar adekvat ta‘sirotlardir. Ammo, 
retseptor o'zi qabul qilishga ixtisoslashmagan ta‘sirotlarga 
ham qo'zg‘alish bilan javob berishi mumkin. Masalan, fotoretseptor 
mexanik ta‘sirotga 
javoban qo'zg‘aladi. Ammo, bu ta‘sirotning kuchi bo‘sag'a nur kuchidan 
bir necha million marta ko'p bolishi kerak. Mexanik rag'bat 
fotoretseptorlarga nisbatan noadekvat 
ta‘sirot 
hisoblanadi. 
Qabul 
qilish 
mumkin 
bolgan 
adekvat 
ta‘sirlovchilarga qarab, retseptorlarni quyidagicha tasnif etadilar. 
1.Mexanoretseptorlar ta‘sirlovchining mexanik energiyasini qabul 
qilishga 
moslashgan. Bunday retseptorlar teri, yurak-tomir tizimi, ichki a‘zolar, 
tayanch-harakat 
apparati, eshituv va muvozanatni saqlash tizimlariga xos. 
2. Termoretseptorlar harorat o‘zgarishlariga sezgir. Sovuqni sezuvchi va 
issiqni sezuvchi temroretseptorlarning ko‘p qismi terida joylashgan. Ichki 
a‘zolar va markaziy nerv tizimida ham shunday retseptorlar bor. 
3 .Xemoretseptorlar kimyoviy omillar ta‘siriga sezgir. Ular ta‘m va hid 
sezuvchi sensor tizimlarning chet qismini tashkil qiladi. Bu tipdagi 
rsseptorlar tomirlar tizimining 
turli qismlarida va ba‘zi to‘qimalarda ham uchraydi.