Fizikaviy jarayonlarni modellashtirish imkoniyatini beruvchi dasturiy vositlar orqali fizikaviy jarayonlarni modellashtrish

Fizikaviy jarayonlarni modellashtirish imkoniyatini beruvchi dasturiy vositlar orqali fizikaviy jarayonlarni modellashtrish.
Kvantli o‘ralar va ularning xususiyatlari.
Reja:

• 
  Matematik modellashtirish va uning bosqishlari.
  
• 
  Kompyuterli modellashtirish va uning dasturiy vositalari.
  
• 
  Xulosa.
  
• 
  Foydalanilgan adabiyotlar.
  

Model (lot.modulus-o‘lchov, meyyor)–biror ob‘yekt yoki ob‘yektlar tizimining obrazi yoki namunasidir. Masalan, Yerning modeli - globus, osmon va undagi yulduzlar modeli - plannetariy ekrani, pasportdagi sur‘atni shu pasport egasining modeli deyish mumkin. Insoniyatni farovon hayot shart-sharoitlarini yaratish, tabiiy ofatlarni oldindan aniqlash muammolari qadimdan qiziqtirib kelgan. Shuning uchun ham insoniyat tashqi dunyoning turli hodisalarini o‘rganishi tabiiy holdir. Aniq fanlar sohasi mutahassislari u yoki bu jarayonning faqat ularni qiziqtirgan hossalarinigina o‘rganadi. Masalan, geologlar Yerning rivojlanish tarixini, ya‘ni qachon, qayerda va qanday hayvonlar yashaganligi, o‘simliklar o‘sganligi, iqlim qanday o‘zgarganligini o‘rganadi. Bu ularga foydali qazilma konlarini topishlarida yordam beradi. Lekin ular Yerda kishilik jamiyatining rivojlanish tarixini o‘rganishmaydi, bu bilan tarixchilar shug‘ullanadi. Atrofimizdagi dunyoni o‘rganish natijasida noaniq va to‘liq bo‘lmagan ma‘lumotlar olinishi mumkin. Lekin bu koinotga uchish, atom yadrosining sirini aniqlash, jamiyatning rivojlanish qonunlarini egallash va boshqalarga halaqit qilmaydi. Ular asosida o‘rganilayotgan hodisa va jarayonlarning modeli yaratiladi. Model ularning xususiyatlarini mumkin qadar to‘laroq akslantirishi zarur. Modelning taqribiylik xarakteri turli ko‘rinishda namoyon bo‘lishi mumkin. Masalan, tajriba o‘tkazish mobaynida foydalaniladigan asboblarning aniqligi olinayotgan natijasining aniqligiga ta‘sir etadi. Modellashtirish- bilish ob‘yektlari (fizik hodisa va jarayonlar) ni ularning modellari yordamida tadbiq qilish mavjud predmet va hodisalarning 7 modellarini yasash va o‘rganishdir. Modellash uslubidan hozirgi zamon fanida keng foydalanilmoqda. U ilmiy tadqiqot jarayonini yengillashtiradi, ba‘zi hollarda esa murakkab ob‘yektlarni o‘rganishning yagona vositasiga aylanadi. Mavhum ob‘yekt, olisda joylashgan ob‘yektlar, juda kichik hajmdagi ob‘yektlarni o‘rganishda modellashtirishning ahamiyati katta. Modellashtirish uslubidan fizika, astronomiya, biologiya, iqtisod fanlarida ob‘yektning faqat ma‘lum xususiyat va munosabatlarini aniqlashda ham foydalaniladi. Modellarni tanlash vositalariga qarab ularni uch guruhga ajratish mumkin. Bular abstrakt, fizik va biologik guruhlar. Abstrakt modellar qatoriga matematik, matematik-mantiqiy va shu kabi modellar kiradi. Fizik modellar qatoriga kichiklashtirilgan maketlar, turli asbob va qurilmalar, trenajerlar va shu kabilar kiritiladi. Modellarning mazmuni bilan qisqacha tanishib chiqamiz.
1. Fizik model. Tekshiralayotgan jarayonning tabiati va geometrik tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (o‘lchami, tezligi, ko‘lami) jihatidan farq qiladigan modellar, masalan, samolyot, kema, avtomobil, poyezd, GES va boshqalarning modellari fizik modelga misol bo‘ladi.
2. Matematik modellar tirik organizmlarning tuzilishi, o‘zaro aloqasi, vazifasiga oid qonuniyatlarning matematik va mantiqiy-matematik tavsifidan iborat bo‘lib, tajriba ma‘lumotlariga ko‘ra yoki mantiqiy asosda tuziladi, so‘ngra tajriba yo‘li bilan tekshirib ko‘riladi.
3. Biologik modellar Bunda shu holat yoki kasallikning kelib chiqish mexanizmi, kechishi, oqibati kabilar tajriba asosida o‘rganiladi. Biologik modelda har hil usullar genetik apparatga ta‘sir qilish, mikroblar yuqtirish, ba‘zi organlarni olib tashlash yoki ular faoliyati mahsuli bo‘lgan garmonlarni kiritish va boshqa usullar qo‘llaniladi. Bunday modellarda genetika, fiziologiya, farmakologiya sohasidagi bilimlar tadbiq qilinadi.
4. Fizik-kimyoviy modellar biologik tuzilish, funksiya yoki jarayonlarni fizik yoki kimyoviy vositalar bilan qaytadan hosil qilishdir.
5. Iqtisodiy model taxminan XVIII asrdan qo‘llanila boshlandi. F.Kenening “Iqtisodiy jadvallar”ida birinchi marta ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonini ko‘rsatishga harakat qilingan. Iqtisodiy tizimlarning turli faoliyat yo‘nalishlarini o‘rganish uchun har xil modellaridan foydalaniladi. Iqtisodiy taraqqiyotning eng umumiy qonuniyatlari xalq ho‘jaligi modellari yordamida tekshiriladi. Turli murakkab ko‘rsatkichlar, jumladan, milliy daromad, ish bilan bandlik, iste‘mol, jamg‘armalar, investisiya ko‘rsatkichlarining dinamikasi va nisbatini tahlil qilish, uni oldindan aytib berish uchun katta iqtisodiy modellar qo‘llaniladi. Aniq ho‘jalik vaziyatlarini tekshirishda kichik iqtisodiy tizimlardan, murakkab iqtisodiy tizimlarini tekshirishda, asosan, matematik modellardan foydalaniladi. Matematik modellar tirik organizmlarning tuzilishi, o‘zaro aloqasi, vazifasiga oid qonuniyatlarning matematik va mantiqiy-matematik tavsifidan iborat bo‘lib, tajriba ma‘lumotlariga ko‘ra yoki mantiqiy asosda tuziladi, so‘ngra tajriba yo‘li bilan tekshirib ko‘riladi. Biologik hodisalarning matematik modellarini kompyutyerda o‘rganish tekshirilayotgan biologik jarayonning o‘zgarish xarakterini oldindan bilish imkonini beradi. Shuni ta‘kidlash kerakki, bunday jarayonlarni tajriba yo‘li bilan tashkil qilish va o‘tkazish ba‘zan juda qiyin kechadi. Matematik va matematikmantiqiy modelning yaratilishi, takomillashishi va ulardan foydalanish matematik hamda nazariy biologiyaning rivojlanishiga qulay sharoit tug‘diradi. Matematik modellashtirish aniq fanlardagi turli amaliy masalalarni yechishda muvaffaqiyat bilan qo‘llanib kelinmoqda. Matematik modellashtirish uslubi masalani xarakterlaydigan u yoki bu kattalikni miqdor jihatdan ifodalash, so‘ngra bog‘liqligini o‘rganish imkoniyatini beradi. Uslub asosida matematik model tushunchasi yotadi. Matematik model deb o‘rganilayotgan ob‘yektni matematik formula yoki algoritm ko‘rinishida ifodalangan xarakteristikalari orasidagi funksional bog‘lanishga aytiladi. Kompyuter ixtiro etilgandan so‘ng matematik modellashning ahamiyati keskin oshdi. Murakkab texnik, iqtisodiy va ijtimoiy tizimlarni yaratish, so‘ngra ularni kompyuterlar yordamida tatbiq etishning haqiqiy imkoniyati paydo bo‘ldi. Endilikda ob‘ekt, ya‘ni haqiqiy tizim ustida emas, balki uni almashtiruvchi matematik model ustida tajriba o‘tkazila boshlandi. Kosmik kemalarning harakat trayektoriyasi, murakkab muhandislik inshootlarini yaratish, transport magistrallarini loyihalash, iqtisodni rivojlantirish va boshqalar bilan bog‘liq bo‘lgan ulkan hisoblashlarning kompyutyerda bajarilishi matematik modellash uslubining samaradorligini tasdiqlaydi. Odatda, matematik model ustida hisoblash tajribasini o‘tkazish haqiqiy ob‘yektni tajribada tadqiq etish mumkin bo‘lmagan yoki iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lmagan hollarda o‘tkaziladi. Bunday hisoblash tajribasining natijalari haqiqiy ob‘yekt ustida olib boriladigan tajribaga qaraganda juda aniq emasligini ham hisobga olish kerak. Lekin shunday misollarni keltirish mumkinki, kompyutyerda o‘tkazilgan hisoblash tajribasi o‘rganilayotgan jarayon yoki hodisa haqidagi ishonchli axborotning yagona manbai bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, faqat matematik modellashtirish va kompyutyerda hisoblash tajribasini o‘tkazish yo‘li bilan yadroviy urushning iqlimga ta‘siri oqibatlarini oldindan aytib berish mumkin. Kompyuter yadro quroli urushida mutlaq g‘olib bo‘lmasligini ko‘rsatadi. Kompyuterli tajriba Yer yuzida bunday urush oqibatida ekologik o‘zgarishlar, ya‘ni haroratning keskin o‘zgarishi, atmosferaning changlanishi, qutblardagi muzliklar erishining ro‘y berishi, xatto, Yer o‘z o‘qidan chiqib ketishi mumkinligini ko‘rsatadi. Matematik modellashda berilgan fizik jarayonlarning matematik ifodalari modelashtiriladi. Matematik model tashqi dunyoning matematik belgilar bilan ifodalangan qandaydir hodisalar sinfining taqribiy tavsifidir. Matematik model tashqi dunyoni bilish, shuningdek, oldindan aytib berish va boshqarishning kuchli uslubi hisoblanadi. Matematik modelni tahlil qilish o‘rganilayotgan hodisaning mohiyatiga singish imkoniyatini beradi. Hodisalarni matematik model yordamida o‘rganish to‘rt bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqich - modelning asosiy ob‘yektlarini bog‘lovchi qonunlarni ifodalash. Ikkinchi bosqich - modeldagi matematik masalalarni tekshirish. Uchinchi bosqich - modelning qabul qilingan amaliyot mezonlarini qanoatlantirishni aniqlash. Boshqacha aytganda, modeldan olingan nazariy natijalar bilan olingan ob‘yektni kuzatish natijalari mos kelishi masalasini aniqlash. To‘rtinchi bosqich - o‘rganilayotgan hodisa haqidagi ma‘lumotlarni jamlash orqali modelning navbatdagi tahlilini o‘tkazish va uni rivojlantirish, aniqlashtirish. Shunday qilib, modellashtirishning asosiy mazmunini ob‘yektni dastlabki o‘rganish asosida modelni tajriba orqali va nazariy tahlil qilish, natijalarni ob‘yekt haqidagi ma‘lumotlar bilan taqqoslash, modelni tuzatish (takomillashtirish) va shu kabilar tashkil etadi. Matematik model tuzish uchun dastlab masala rasmiylashtiriladi. Masala mazmuniga mos holda zarur belgilar kiritiladi. So‘ngra kattaliklar orasida formula yoki algoritm ko‘rinishida yozilgan funksional bog‘lanish hosil qilinadi. Aytib o‘tilganlarni aniq misolda ko‘rib chiqamiz. O‘ylagan sonni topish masalasi (matematik fokus). Talabalarga ixtiyoriy sonni o‘ylash va u bilan quyidagi amallarni bajarish talab etiladi:
1. O‘ylangan son beshga ko‘paytirilsin.
2. Ko‘paytmaga bugungi sanaga mos son(yoki ixtiyoriy boshqa son) qo‘shilsin.
3. Hosil bo‘lgan yig‘indi ikkilantirilsin.
4. Natijaga joriy yil soni qo‘shilsin. Olib boruvchi biroz vaqtdan so‘ng talaba o‘ylagan sonni topishi mumkinligini ta‘kidlaydi. Ravshanki, talaba o‘ylagan son matematik fokusga mos model yordamida aniqlanadi. Masalani rasmiylashtiramiz: X-o‘quvchi o‘ylagan son, U-hisoblash natijasi, N-sana, M-joriy yil. Demak, olib boruvchining ko‘rsatmalari: U=(X5+N)2+M formula orqali ifodalanadi. Ushbu formula masalaning (matematik fokusning) matematik modeli bo‘lib xizmat qiladi va X o‘zgaruvchiga nisbatan chiziqli tenglamani ifodalaydi. Tenglamani yechamiz: X=((U-M)/2-N)/5 Ushbu formula o‘ylangan sonni topish algoritmini ko‘rsatadi.


Kompyuterli modellashtirish va uning dasturiy vositalari Ma‘lumotlar omborini loyihalash va yaratishdan oldin shu ma‘lumotlar omboriga joylashtiriladigan axborotlarning umumiy tuzilishi haqida tasavvurga ega bo‘lishi lozim. Ma‘lumotlar omboridan kerakli savollarga javob olish va ma‘lumotlarga turli o‘zgartirishlar kiritish uchun ham uning umumiy tuzilishini bilish maqsadga muvofiq. Chunki ma‘lumotlar omborida qanday ma‘lumotlar borligini bilsangizgina, ularga mos savollarni qo‘ya olasiz. Bir axborotni turli xil vositalar orqali va turli shaklarda ifodalash mumkin. Axborotlarni ifodalovchi vositalar majmuini ma‘lumotlar modeli deb ataladi. Albatta, turli odamlar tashqi dunyoni turlicha talqin qiladilar va ular haqida turlicha bilimga ega bo‘ladi. Shuning uchun ham haqiqiy dunyo va undagi hodisalarni anglashda turlicha modellardan foydalaniladi. Modellashtirish yoki modellashning rasmiy muammolarini o‘rganadigan va tadqiq etadigan yaxlit nazariya mavjud. Hozirgi kunda kompyutyerda modellashtirish texnologiyasi mavjud bo‘lib, uning maqsadi atrofimizni o‘rab turgan tabiat, unda ro‘y beradigan hodisa, voqealarni va jamiyatdagi o‘zgarishlarni anglash, tushunib yetish jarayonini zamonaviy usullar vositasida tezlashtirishdir. Kompyutyerda modellashtirish texnologiyasini o‘zlashtirish kompyuter tizimlarini (vositachi qurilma sifatida) yaxshi bilishni va unda modellash texnologiyalarini ishlata olishni talab qiladi. Kompyutyerda dasturlash tillaridan foydalanish matematik modellashtirish usulida jiddiy burilish yasadi. XX asr oxirlarida yaratilgan yuqori quvvatli Pentium prosessorli kompyuterlarda o‘rganilayotgan jarayonlar modellarining turli ko‘rinishlarini (grafik, diagramma, animatsiya, multiplikatsiya va h.k.) kompyuter ekranida hosil qilish mumkin. Ekrandagi modelni (masalan, rasm eskizini) turli xil darajada (tekislik, fazo o‘yicha) harakatga keltirish imkoniyatlari mavjud. Ekranda hosil qilingan modelni kompyuter xotirasida fayl ko‘rinishida saqlash va undan bir necha marta foydalanish mumkin. Umuman olganda, kompyuterli modellashtirishning metodologiyasida quyidagi yo‘nalishlarni ajratish mumkin:


1. Geometrik yo‘nalishdagi tajribalarni tashkillashtirish koordinatalar tekisligida amalga oshiriladi. Kompyuter geometrik ob‘yektlarning hossalarini o‘rganish va 12 matematik farazlarni tekshirishda modellarni qurish va ularni tadqiq etish vositasi sifatida ishlatiladi.


2. Ikkinchi yo‘nalish turli xil harakatlarni modellashtirish bilan bog‘liq. Kompyuter modellari orqali turli xil harakatli masalalarni yechish mumkin. Bu ro‘y beradigan jarayonlarning mohiyatini chuqurroq va kengroq his qilishga, olingan natijalarni haqiqiy baholash va kompyutyerda modellashtirish imkoniyatlari haqidagi tasavvurlarning kengayishiga olib keladi.


3. Uchinchi yo‘nalish - kompyuter ekranida funksiya grafiklarini modellashtirishkasbiy kompyuter tizimlarida keng qo‘llaniladi. Masalan, Logo dasturi funksiya grafiklari, tenglama va tenglamalar tizimini yechish va ularning natijalarini olish imkoniyatlarini beradi.
Eng muhimi shundaki, kompyutyerda modellashtirish texnologiyasidan foydalanish haqiqiy anglashda, bilish jarayonini amalga oshirishda yangi bosqich rolini o‘ynaydi. Ma‘lumotlar modellari shakli qanday bo‘lishidan qat‘iy nazar quyidagi talablarni bajarishi kerak:


1. Soddalik. Ma‘lumotlar modeli kam sondagi bog‘lanishli tuzilish turlariga ega bo‘lishi lozim.


2. Yaqqollik. Ma‘lumotlar modeli vizual (ko‘zga ko‘rinadigan, tasvirlanadigan) bo‘lishi kerak.


3. Qismlarga bo‘linishi. Ma‘lumotlar modeli ma‘lumotlar omborida oddiy o‘rin almashtirish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim.


4. O‘rin almashtirish. Ma‘lumotlar modeli o‘ziga o‘xshash modellar bilan almashtirilish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.


5. Erkinlik. Ma‘lumotlar modeli aniq bo‘lakchalarnigina o‘z ichiga olmasligi lozim. Yuqorida ko‘rsatilgan talablar ham yaratiladigan modellarning idealligini ta‘minlay olmaydi. Chunki modellashtirishda haqiqiy ob‘yektning ba‘zi bir muhim xususiyatlarigina ishtirok etadi holos.


Atrofimizdagi dunyoni o‘rganish natijasida noaniq va to‘liq bo‘lmagan ma‘lumotlar olinishi mumkin. Lekin bu koinotga uchish, atom yadrosining sirini aniqlash, jamiyatning rivojlanish qonunlarini egallash va boshqalarga xalaqit etmaydi. Ular asosida o‘rganilayotgan hodisa va jarayonning modeli yaratiladi. Model ularning xususiyatlarini mumkin qadar to‘laroq akslantirishi zarur. Modelning taqribiylik xarakteri turli ko‘rinishda namoyon bo‘lishi mumkin. Masalan, tajriba o‘tkazish mobaynida foydalaniladigan asboblarning aniqligi olinayotgan natijaning aniqligi ta‘sir etadi. Modellashtirish-bilish ob‘yektlari (fizik hodisa va jarayonlar)ni ularning modellari yordamida tadqiq qilish mavjud predmet va hodisalarning modellarini yasash va o‘rganishdir. Modellash uslubidan hozirgi zamon fanida keng foydalanilmoqda. U ilmiy tadqiqot jarayonini yengillashtiradi, ba‘zi hollarda esa murakkab ob‘yektlarni o‘rganishning yagona vositasiga aylanadi. Mavhum ob‘yekt, olisda joylashgan ob‘yektlar, juda kichik hajmdagi ob‘yektlarni o‘rganishda modellashtirishning ahamiyati katta. Modellashtirish uslubidan fizika, astronomiya, biologiya, iqtisod fanlarida ob‘yektning faqat ma‘lum xususiyat va munosbatlarini aniqlashda ham foydalaniladi. Misol tariqasida qishloq ho‘jalik masalasiga matematik model tuzishni ko‘rib chiqamiz.


1.Masala. Rejalashtirilgan hosildorlik 30 s/ga, suvga bo‘lgan ehtiyoj koeffits ienti 200 m 3 /s bo‘lsa, suvga bo‘lgan ehtiyoj quyidagiga teng: Qo‘yilgan masalaga model tuzishda birinchi navbatda kerakli belgilashlarni kiritib olamiz: Rejalashtirilgan hosildorlikni U deb belgilaymiz. Suvga bo‘lgan ehtiyoj koeffitsienti K u deb belgilaymiz. Suvga bo‘lgan ehtiyojni E deb belgilaymiz va formula holiga keltiramiz. Rejalashtirilgan hosildorlikni U ni suvga bo‘lgan ehtiyoj koeffitsienti K u ga ko‘paytirilganda suvga bo‘lgan ehtiyoj E ni topamiz: E=UK u demak E=30200=6000 m3 /ga. Iqtisodiy tizimlarning turli faoliyat yo‘nalishlarini o‘rganish uchun har xil modellardan foydalaniladi. Iqtisodiy taraqqiyotning eng umumiy qonuniyatlari xalq ho‘jaligi modellar yordamida tekshiriladi. Turli murakkab ko‘rsatkichlar, jumladan, milliy daromad, ish bilan bandlik, iste‘mol, jamg‘armalar, investisiya ko‘rsatkichlarining dinamikasi va nisbatini tahlil qilish, uni oldindan aytib berish uchun katta iqtisodiy modellar qo‘llaniladi. Aniq ho‘jalik vaziyatlarini tekshirishda kichik iqtisodiy tizimlardan, murakkab iqtisodiy tizimlarni tekshirishda, asosan, matematik modellardan foydalaniladi.
Dars jarayonida kompyutyerdan foydalanishning muhim yo‘nalishlaridan biri - hodisa va jarayonlarni kompyuter yordamida modellashtirish. Fizikada o‘rganiladigan qonuniyat va jarayonlarni modellashtirishni bir necha turga ajratish mumkin:


harakatning turli ko‘rinishlarini (tekis, notekis, tekis tezlanuvchan va h.k.) modellashtirish;


funksional bog‘lanishli jarayonlarni modellashtirish;


inson bevosita kuzata olmaydigan jarayonlarni (masalan, gaz molekulalarining Broun harakati, diffuziya hodisasi va h.k.) modellashtirish.


Fizika darslarida jarayonlarni modellashtirish o‘rganilayotgan materialning ko‘rgazmaliligini va bayonning ilmiy-nazariy mohiyati darajasini oshiradi, talabalardagi dunyoqarashni kengaytiradi, shakllanishini, ularning fikrlashini rivojlantiradi. Modellashtirish kompyutyerda masalani yechishning bir tarkibiy qismi hisoblanadi. Fizik jarayonni o‘rganuvchi aniq bir modelni ko‘rib chiqamiz. Masala.Yer atrofida ma‘lum (h km) balandlikda harakat qilayotgan Yerning sun‘iy yo‘ldoshi tezligiga ko‘ra uning qaysi orbita bo‘ylab harakat qilayotganligini aniqlovchi modelni yarating. Masalani yechish uchun undagi asosiy parametrlar, ya‘ni sun‘iy yo‘ldoshning Yerdan balandligi - h (km) va uning Yer atrofida doira bo‘ylab qiladigan harakatiga ko‘ra uning V (km/s) tezligi hisoblanadi. Fizikada Yer sun‘iy yo‘ldoshining birinchi kosmik tezligi V= gR formula orqali aniqlanadi. Bu yerda R - Yerning radiusi (6400 km) doimiy kattalik, g - Yer sirtida erkin tushish tezlanishi (9,8 m/s ga teng). Berilgan qiymatlarga ko‘ra V ni topish juda oson. Natijani topish uchun biror dasturlash tilida (masalan, Beysikda) dastur tuzib olish mumkin. Beysik tilidagi dastur ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi: 15 INPUT “Sun‘iy yo‘ldoshning balandligini kiriting”; h g=9.8: R1=6400 R=R1+h V=SQR(g*R) PRINT “Sun‘iy yo‘ldoshning tezligi-“; V IF V7.99 THEN PRINT “Sun‘iy yo‘ldosh 3-trayektoriyadan harakatlanadi” END Sun‘iy yo‘ldoshning tezligi 7,99 km/s dan kichik bo‘lsa, u 1-trayektoriya bo‘ylab harakat qiladi, 7,99 km/s ga teng bo‘lsa, 2-trayektoriya bo‘yicha, 7,99 km/s dan katta bo‘lsa, 3-trayektoriya bo‘yicha harakat qiladi. Modellash uslubidan hozirgi zamon fanida keng foydalanilmoqda. U ilmiy tadqiqot jarayonini yengillashtiradi, ba‘zi hollarda esa murakkab ob‘yektlarni o‘rganishning yagona vositasiga aylanadi. Biologik model turli tirik ob‘eklar va ularning qismlari-molekula, hujayra, organizm va shu kabilarga xos biologik tuzilish, funksiya va jarayonlarni modellashda qo‘llaniladi. Biologiyada, asosan, uch hil modeldan foydalaniladi. Ular biologik, fizik va matematik modellardir. Biologik model – odam va hayvonlarda uchraydigan ma‘lum bir holat yoki kasallikni laboratoriyada hayvonlarda sinab ko‘rish imkonini beradi. Bunda shu holat yoki kasallikning kelib chiqish mexanizmi, kechishi, oqibati kabilar tajriba asosida o‘rganiladi.


Kvantli o‘ralar va ularning xususiyatlari.
Kvant Fizikasi: Yorug'lik Kvant Xususiyatlari
Agar hech dalil ko'p yorug'lik hodisalari bilan tashkil nima haqida o'ylab ko'rganmisiz? Misol uchun, fotoelektrik effekt, issiqlik to'lqinlari, fotokimyoviy jarayonlar va shunga o'xshash olish - yorug'lik barcha kvant xususiyatlarini. Ular kashf qilinmagan edi, olimlar ishlari aslida, o'lik nuqtadan ko'chib, shuningdek ilmiy va texnik taraqqiyot bo'lmas edilar. ajralmas fizika Shu filiali bilan bog'liq kvant optika, ularning bo'limiga o'qishga.

YORUG'LIK KVANT XUSUSIYATLARI: A TA'RIFI
Yaqin-yaqingacha, bu ochiq-oydin va har tomonlama talqin optik hodisaga berishi mumkin emas edi. Ular muvaffaqiyatli formula lekin fizika butun muammoni nafaqat qurish shu asosda, ilm-fan va kundalik hayotda ishlatiladi. yakuniy aniqlash faqat salafi faoliyatini sarhisob zamonaviy olimlar olinishi shakllantirish. Shunday qilib, yorug'lik kvant to'lqin xususiyatlari va - uning nur tarqatgichlarni xususiyatlari bir imkoniyat, qilayotgan atomlar elektronlar bor. Kvant (yoki foton) tufayli bir elektron shunday elektr-magnit o'qlaridan chiqarish, energiya darajasini pasaytirish uchun harakat ekanligiga hosil bo'ladi.
Monetized by optAd360


yorug'lik kvant xususiyatlari

BIRINCHI OPTIK KUZATUVLAR
XIX столетии. yorug'lik kvant xususiyatlari borligi haqida taxmin XIX asrda paydo bo'lgan. Olimlar topilgan va tirishqoqlik burilish, aralashish va qutblashish kabi hodisalarni qilgan. Ularning yordami bilan, yorug'lik elektromagnit to'lqin nazariyasi olingan edi. U tananing tebranishlar paytida elektronlar harakati jadallashtirish asoslangan edi. Natijada, nur to'lqinlari tomonidan ta'qib isitadi orqasidan paydo bo'ldi. Bu mavzuda birinchi muallifning taxmin ingliz D. Rayleigh tashkil etdi. U nurlanish teng va doimiy to'lqinlar bir tizim sifatida qaraladi va tor doirasida bo'ladi. ularning ishlab chiqarish to'lqin uzunligi kamayishi doimiy ko'paytirish kerak bilan xulosalar ko'ra, bundan tashqari, ultrabinafsha va rentgen ega bo'lishi kerak. Amalda, barcha bu tasdiqladi va u boshqa teorisyeni oldi olinmagan.

ad

to'lqin va nur kvant xususiyatlari

PLANK NING FORMULA
XX века Макс Планк – физик немецкого происхождения – выдвинул интересную гипотезу. bir nemis tug'ilgan fizik - - XX asr Maks Plank boshida qiziqarli gipotezani oldinga qo'ygan. Uning so'zlariga ko'ra, emissiya va yorug'lik yutish ilgari o'ylagan kabi, doimiy sodir bo'lmaydi va bo'limlari - Quanta, yoki ular fotonlar deyiladi sifatida. h , и он был равен 6,63·10 -34 Дж·с. xat h tomonidan vakili mutanosibligini omil, va u 6.63 × 10 -34 J · s ga teng edi - Plank ning doimiy joriy etildi. v – частота света. v - - yorug'lik chastotasi har bir foton energiyasi hisoblash uchun, yana bir qiymatini zarur. Plank ning doimiy chastotasi bilan ko'paytiriladi, va natijada bitta foton energiyasi olingan. Nemis olimi aniq va to'g'ri oddiy formula, ilgari H. Xertz tomonidan topilgan edi yorug'lik kvant xususiyatlari, ta'minlanishi va fotoelektrik ta'sir qilib tayinlangan beri.

ad
FOTOELEKTRIK TA'SIRI KASHFIYOT
Biz aytishdi, olim ayni paytda Gerts yengil nezamechaemye avvalroq kvant xususiyatlari e'tibor qaratdi kim birinchi bo'ldi. Agar olim bir rux plastinka va elektrometr tayoq yoritilgan qo'shildi qachon fotoelektrik effekt 1887 yilda kashf qilindi. plitalar ijobiy mas'ul kelsa holda, elektrometr ozaymaydi. salbiy zaryad chiqadigan bo'lsa, qurilma bilanoq plitalar ultrabinafsha nurini pasayganda, evakuatsiya qilish boshlanadi. elektronlar - bu davomida qo'lida-tajriba nurga duch bo'lgan plitalar, keyinchalik tegishli nomini olgan salbiy elektr ayblovlar, xohlagan uslubda, deb isbotlangan.

yorug'lik kvant xususiyatlari fotoelektrik effekt va uning qonunlari

AMALIY TAJRIBA STOLETOVA
elektronlar bilan amaliy tajribalar rus tadqiqotchisi Aleksandr Stoletov o'tkazdi. Uning tajribalar uchun u vakuum shisha lampochkani va ikki elektrod ishlatilgan. Bir elektrod elektr uzatish uchun ishlatilgan va ikkinchi yoritilgan edi, va u batareya salbiy qutb keltirildi. Ushbu operatsiya davomida joriy kuchini oshirish uchun boshlaydi, lekin bir muncha vaqt o'tgach, u doimiy va yorug'lik nurlanishi to'g'ri proportsional bir aylandi. Natijada, u kinetik elektronlar energiyasi, shuningdek kuchlanish kechiktirib sifatida yorug'lik kuchi bog'liq emas, deb topildi. Lekin yorug'lik chastotasi ortishi bu ko'rsatkichni o'sishi sabab bo'ladi.

ad
YORUG'LIK YANGI KVANT XUSUSIYATLARI: FOTOELEKTRIK EFFEKT VA UNING QONUNLARI
Xertz nazariyasi va amaliyoti Stoletov rivojlantirish chog'ida chiqdi, deb, fotonlar faoliyat bor, uch asosiy qonunlar, yopiq edi:

Мощность светового излучения, которое падает на поверхность тела, прямо пропорциональна силе тока насыщения. tananing yuzasida tushadi 1. Power yengil to'ymoqlik oqim kuchiga to'g'ri proportsional bo'ladi.

Мощность светового излучения никак не влияет кинетическую энергию фотоэлектронов, а вот частота света является причиной линейного роста последней. 2. Power engil fotoelektron kinetik energiya ta'sir qilmaydi, balki yorug'lik chastotasi so'nggi chiziqli o'sish sababdir.

Существует некая «красная граница фотоэффекта». 3. Bir xil bor "fotoelektrik ta'siri qizil chetiga". pastki chiziq chastota berilgan material uchun minimal chastota ko'rsatkich nuri kamroq bo'lsa, fotoelektrik effekt kuzatiladi, deb.

IKKI NAZARIYA TO'QNASHUVI QIYINCHILIKLAR
formula Maks Plank olingan keyin, fan bir ikkilanishga yuz. bir oz keyinroq ochiq edi Ilgari olingan to'lqin, va yorug'lik kvant xususiyatlari, fizika umumiy qabul qilingan qonunlar doirasida mavjud emas edi. elektromagnit muvofiq, nur ustiga tushadi eski nazariya, tananing barcha elektronlar, shu chastotada majbur salınımı kirib kerak. Bu juda imkonsiz cheksiz kinetik energiya ishlab edi. Fotoelektrik ta'siri, amalda, kichik kechikish mavjud emas Bundan tashqari, elektron energiyasi qoladi qolgan kerakli miqdorda to'planishi uchun, daqiqa o'nlab imkoniyatiga ega bo'lish uchun zarur. Yanada tartibsizlik photoelectrons energiya nur kuchi bog'liq emas, deb aslida ham o'rnidan turdi. Bundan tashqari, Fotoelektrik ta'siri qizil chetini yo'q, va ochildi yorug'lik elektron kinetik energiyasi chastotasi mutanosib mo'ljallangan edi. Eski nazariyasi jismoniy hodisalar ko'z aniq ko'rinib tushuntirib bera olishmadi, va yangi hali to'liq amalga ishlagan yo'q.

ad


RATSIONALIZM ALBERTA EYNSHTEYNA
Faqat 1905 yilda, katta fizik Albert Eynshteyn amalda ko'rsatdi va u nima, nazariyasi ifoda - yorug'lik haqiqiy tabiati. Va fotonlari uchun tabiiy teng qismlarga bir-biriga gipotezasi ikki qarama-qarshi tomonidan ochiq kvant to'lqin xususiyatlari. rasm kosmosda fotonlarning aniq joylashuvi, ya'ni noaniqlik faqat tamoyilini etishmadi bajarish uchun. Har bir foton - so'riladi yoki bir butun bo'lib oqqan mumkin zarracha. Electron ichki foton zarralar tomonidan so'riladi energiya qiymati bo'yicha zaryadini ziyoda "yutib". kinetik energiyaga aylanadigan chiqish energetika, bir "ikki dozasini" saqlab Bundan tashqari, ichki photocathode elektron, uning yuzasiga harakat. Bu oddiy tarzda, va fotoelektrik effekt qaysi hech gecikmiş reaksiya amalga oshiriladi. elektronlar yakunlovchi ham ko'proq energiya bilan radiatsion, tananing yuzasida tushadi kvant o'zi ishlab chiqaradi. ishlab chiqarilgan fotonlarning katta soni - mos ravishda yanada kuchli radiatsiya, va engil to'lqin tebranish o'sadi.

FOTOELEKTRIK TA'SIRI TAMOYILIGA ASOSLANGAN ODDIY QURILMALAR,
ad
XX asr boshida Germaniya olimlari tomonidan amalga kashfiyotlardan so'ng, dastur har xil qurilmalar ishlab chiqarish uchun yorug'lik kvant xususiyatlari ichiga oladi. quyosh xujayralari deb ataladi kimning operatsiya fotoelektrik effekt deb kashfiyotlar, eng oddiy vakili - vakuum. uning kamchiliklari zaif joriy o'tkazuvchanlik, uzoq to'lqin nurlanish past sezuvchanlik, deb atash mumkin orasida AC davrlarini foydalanish mumkin emas, shuning uchun bo'ladi. vakuum qurilma keng fotometresi ishlatiladi, ular yorqinligi va nur sifati kuchini o'lchash. U, shuningdek, fototelefonah va audio ijro etish paytida muhim ahamiyat kasb etadi.

O'TKAZUVCHANLIK VAZIFALARI BILAN FOTOELEKTRIK HUJAYRALARI
Bu yorug'lik kvant xususiyatlari asoslangan qurilmalar, juda boshqacha turi edi. Ularning maqsadi - tashuvchisi zichligi o'zgartirish. Bu hodisa ba'zan ichki fotoelektrik effekt deb ataladi va u operatsiya FOTOKONDÜKTÖRLERİN asosidir. Bu yarim o'tkazuvchilar kundalik hayotimizda juda muhim rol o'ynamoqda. Birinchi marta ular retro avtomobil foydalanish boshladi. Bas, ular elektronika va batareya ishlashini ta'minlash. XX asr o'rtalarida kosmik qurish uchun bunday quyosh hujayralarni amal qila boshladi. Hozirgacha, ichki Fotoelektrik ta'siri metroda, ko'chma hisoblagichlar va quyosh panellari bilan Turnike faoliyat ko'rsatmoqda.
FOTOKIMYOVIY REAKSIYALAR
Light, tabiati yigirmanchi asrda faqat qisman mavjud fan edi, aslida, u kimyoviy va biologik jarayonlar ta'sir qiladi. oqimi ta'sirida kvant molekulyar ayrışma jarayonini va atomlar bilan birlashishi boshlanadi. ilm-fan, bu Fotokimya sifatida tanilgan, va uning namoyon biri tabiatda fotosintez bo'ladi. Bu o'simlik yashil bo'lib qaerga tashqari probel ichiga hujayralari tomonidan ishlab chiqarilgan ayrim moddalarning emissiya yorug'lik to'lqinlari jarayonlar bilan bog'liq.
yorug'lik va inson vahiyda kvant xususiyatlarini ta'sir qiladi. to'r pardasiga olish, bir foton oqsil molekulalarining yoyilishining jarayon ishga. Bu ma'lumotlar miyadagi neyronlar bilan tashiladi va davolash so'ng, biz barcha nur ko'rish mumkin.
Nightfall oqsil molekulasi tiklanadi va ko'rish, yangi sharoitga moslashib bormoqda.
NATIJALAR
Biz asosan yorug'lik kvant xususiyatlari fotoelektrik effekt deb nomlangan hodisaga ko'rsatilgan bo'lib, bu maqolada, davomida bilib. Har bir foton zaryadini va massasini ega, va elektronlar bilan duch qachon u tushib. Kvant va elektron biri bo'lib, hamda ularning birgalikda energiya fotoelektrik ta'siri amalga oshirish uchun zarur bo'lgan qat'iy gapirish, kinetik energiya, aylanadi. Shunday qilib, ishlab chiqarilgan to'lqin tebranish foton energiyasi oshirish, balki faqat muayyan o'lchov mumkin.
Fotoelektrik ta'siri bugungi kunda uskunalarni eng turdagi ajralmas qismi hisoblanadi. uning asosida qurilish kosmik kemalar va yo'ldoshlar, quyosh hujayralari yordamchi energiya manbai sifatida ishlatiladi rivojlantirish. Bundan tashqari, yorug'lik to'lqinlari Yerdagi kimyoviy va biologik jarayonlar katta ta'sir ko'rsatadi. o'simliklar yashil oddiy quyosh nuri ketadi, Yer atmosferasi ko'k to'liq uyg'unligini bo'yalgan bo'ladi va u kabi, biz dunyoni qarang.