Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

YORUG'LIKNING DINAMIK SOCHILISHI METODI ORQALI SUYUQLIKLARDAGI 
NANOSTRUKTURAVIY JARAYONLARNI O’RGANISH.
 
1
L.M Sabirov, 
2
L.L Chaykov, 
1
SH.E Qarshiboyev, 
2
M.N Kirichenko, 
3
Sh.A.Kadirov 
1
Samarqand davlat universiteti, 
2
Rossiya Fanlar akademiyasi P.N.Lebedev nomidagi fizika institute, 
3
Urganch davlat universiteti 
Yorug’likning dinamik sochilishi (YDS) lazer korrelatsion spektroskopiyada suyuqliklarda 
zarralar o’lchamini hisoblashda qo’llaniladi, Zarralar o’chamini shunday tanlash kerakki yorug’likning 
to’lqin uzunligiga teng bo’lsin. Suyuqlikdan yorug’lik nuri o’tganda elastik (Releycha) sochilish 
kuzatiladi. Yorug’likning dinamik sochilishida lazer nurlaridan foydalaniladi. O’chanadigan kattalik 
avtokorrelatsion funksiya hisoblanadi[1-3]. Bunda sochilgan yorug’ilik intensivligini vaqt o’tishi bilan 
o’zgarishini baholab borish lozim.

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
244 
 
  

  

1
d
i
i
d
d
i
G t
I t
t
t
I t I t
t
N





(1) 
Bu yerda 
 
d
G t
- avtokorrelatsion funksiya, 
N
-zarralar soni, 


d
I t
t

- sochilgan yorug’lik 
intensivligi. Yorug’likni dinamik sochilishi usulli hozirgi kunda kontaktsiz va operativ (o’lchash vaqti 
taqriban 60s) suyuqlikda ma’lum o’lchamli nanozarralar va makromolekulalarda keng 
qo’llanilmoqda[1-4]. Dispersion zarralarning haotik Broun harakati mikraskopik fluktuatsiya hamda 
lokal konsentiratsiya va muhitning lokal birjinsli bo’lmagan sindirish ko’rsatgichiga sabab bo’ladi. 
Bunday muhitdan lazer nuri o’tsa, nurning bir qismi bunday muhitda sochiladi. Sochilgan nurning 
intensivligining fluktuatsiyasi dispersion zarralarni lokal konsentiratsiyon fluktuatsiyasini 
tushuntiradi. Diffuziya koeffisienti to’g’risidagi ma’lumotlarni intensivlik korrelatsion funksiyasini 
olish mumkin[1-3]. Avtokorrelatsiyon funksiyaning vaqt bo’yicha o’zgarishi quydagicha aniqlanadi.
2
0
1
(
)
( )
(
)
li m
( )
(
)
t
t
g
I t I t
I t I t
d t
t




  






(2) 
Bu yerda I, t va (t+τ) vaqtlar oralig’idagi intensivlik (korrelatsion funksiyani to’planish vaqti) 
τ=0 vaqtda avtokorrelatsion funksiya sochilishining o’rta kvadratik I
2
intensivligiga teng. Cheksiz 
vaqtda korelatsiya mavjud emas va avtokorrelatsion funksiya sochilishi intensivligining o’rtacha 
kvadratik qiymatiga teng bo’ladi. 
2
2
( )
( ) (
)
( )
(
)
( )
g
I t I t
I t
I t
I t



 

  
  

  

(3) 
1-Rasm Intensivlikning relaksatsiya vaqtiga bog’liqligi 
Rasmda sochilgan yorug’lik intevsevligini vaqt bo’yicha o’zgarishi a) ma’lum korrelatsion 
funksiya b) Elektr maydonni avtokorrelatsion funksiyasi, birinchi tartibli korrelatsin funksiya (maydon 
intensivligiga bog’liqligi-ikkinchi tartibli korrelatsion funksiyasi quyidagicha.
 
*
1
( )
(
)
g
E
t E t




(4) 
Bu yerda E
*
kompleks qo’shma qiymati.