Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
125 
hujum”, “didaktik o`yinlar”, “taqdimot”, “o`z-o`zini baholash”va “tashrif” kabilardan foydalanish va 
shunga doir masalalar yechishni yo`lga qo`yish o`qituvchining diqqat markazida bo`lishi lozim. Dars 
jarayonida o`quvchilarning bilish faoliyati kichik guruhlarda tashkil etish quyidagi bosqichlarni o`z 
ichiga oladi:
- darsda vujudga keltirilgan ekologik muammoli vaziyatlarni hal etish yo`llarini belgilash; 
- o`quv topshiriqlarining didaktik maqsadi, bajariladigan topshiriqlar bilan tanishish; 
- kichik guruh a`zolari bilan hamkorlikda maqsadni amalga oshirish yo`llarini loyihalash, 
mustaqil ishlarni tashkil etish; 
- o`rganilayotgan ob`ektni avval o`rganilgan ob`ektlar bilan taqqoslash; 
- natijalarni loyihalash va uning maqsadga muvofiqligini tekshirish; - natijani tahlil qilish, 
tegishli hollarda unga o`zgartirishlar kiritish.
- o`quvchilarning bilish faoliyati kichik guruhlarda tashkil etilganda guruhdagi har bir o`quvchi 
iqtidori, qiziqishi, bilim saviyasi, bilimlarni o`zlashtirish darajasini aniqlash, o`quvchilar o`rtasida 
hamkorlik, o`quv muloqoti, bahs- munozara, o`zaro yordamni amalga oshirish ko`zda tutiladi.
Dars jarayonida ekologik ta’lim-tarbiya uyg’unligini ta’minlashda didaktik o`yinli 
texnologiyasidan foydalanishda yetakchi o`rinlarni ta`lim beruvchi, rivojlantiruvchi, tarbiyalovchi, 
kommunikativ funksiyalar egallab, qolgan funksiyalar ularga ilova bo`ladi. Fizika fani o`qituvchisi 
darsda o`rganiladigan mavzuning ta`limiy, tarbiyaviy va riovjlantiruvchi maqsadlari va pedagogik 
texnologiyalarning didaktik funksiyalarini hisobga olgan holda qaysi texnologiyadan foydalanishini 
ilmiy metodik asosda tanlagandagina ko`zlangan maqsadga va samaradorlikka erishadi. 
Fizika fanini ekologik ta`lim-tarbiya bilan uyg’unlikda tashkil etish jarayonida didaktik o`yinli 
texnologiyalar didaktik o`yinli dars shaklida qo`llanilganda o’quvchilarning faolliklarini 
jadallashtirishga imkon yaratadi. Ushbu darslarda o`quvchilarning bilim olish jarayonini o`yin 
faoliyati bilan uyg’unlashtiriladi. Shu sababli, o`quvchilarning fizik-ekologik bilim olish faoliyati, 
o`yin faoliyati bilan uyg’unlashgan darslar didaktik o`yinli darslar deb ataladi. Darsni tashkil etishda 
o`yin faoliyati o`zining quyidagi xususiyatlari bilan tavsiflanadi: o`yin ishtirokchilari rollarni, 
vazifalarni tanlashi natijasida erkin rivojlantiruvchi faoliyat, ya`ni o`quvchilarning o`z faoliyatini tahlil 
va nazorat qilishi, maqsadga muvofiq natijaga erishgan hollarda o`z faoliyatidan ko`ngli to`lishi, o`z 
bilimi va kuchiga ishonch vujudga keladi. Ijodiy muhit tarkib topadi. O`yin ishtirokchilari 
muammolarni hal etishda tegishli ijodiy va mustaqil faoliyatga ega bo`ladilar. O`yin davomida 
musobaqa, raqobat, hamkorlik, o`zaro yordam vujudga keladi. Shu asnoda his-hayajonli vaziyat paydo 
bo`ladi. His-hayajonga yo`g’rilgan bilim, ko`nikmalar inson xotirasida bir umr muhrlanib qoladi. 
O`yin mazmuni, borishi, mantiqiy ketma-ketligi, vaqt balansi va o`quvchilarning muammoli 
vaziyatlarni zudlik bilan hal etishi, mo`ljalni to`g’ri olishga o`rgatadi. Dars jarayonini didaktik o`yinli 
darslar orqali tashkil qilinganida quyidagi funksiyalar amalga oshiriladi: 
- barcha mavzularda ekologik ta`lim-tarbiya uyg’unligini ta’minlash;
- dars jarayonida o’quvchi faoliyatini rivojlantirish;
- o`quvchilarni ijodiy faoliyatga yo`naltirish; - bilimlarni nazorat va tahlil qilish; 
- o`quvchilarning muloqot va nutq madaniyatini rivojlantirish;
Ekologik ta`lim-tarbiya jarayonida bu funksiyalar majmua holda amalga oshiriladi, lekin quyida 
o`rganiladigan didaktik o`yin turlarida qaysidir funksiya ustunlik qiladi. Masalan, konferensiya 
darslarida shaxsni rivojlantirish ustunlik qiladi, qolgan funksiyalar unga ilova bo`ladi, o`yin 
mashqlarda bilimlarni nazorat va tahlil qilish ustunlik qiladi, qolgan funksiyalar uni to`ldiradi va h.k. 
Fizika darslarida muntazam ravishda ekologik ta’lim-tarbiya bilan uyg’unlikda olib borilsa, 
ayniqsa bu jarayonda yuqori samara beradigan ta’lim texnologiyalardan didaktik ta’lim texnologiyasi, 
hamkorlikda o’qitish texnologiyasi, muammoli va modulli ta’lim texnologiyalari metodlaridan 
foydalanilsa o’quvchilarda o’quv predmetiga, atrof-muxitga nisbatan bo’lgan bilim-ko’nikmalarini 
rivojlantirish bo’yicha ko’zlangan maqsadlarga erishiladi. Ekologik madaniyatni shakllantirish tizimi 
to‘liq amalga oshirilmasa, yoshlarni ekologiya va tabiatni muhofaza qilish sohasidagi dunyoqarashlari 
tor, bilimi sayoz bo‘lishiga olib keladi hamda beriladigan asosiy ta’lim sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 

---