Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

Ўқитишнинг компьютер дастурлари (ЎКД) ни яратиш масаласининг қўйилиши 
Дастлабки материални тайёрлаш
Мавзулар бўйича ўқув 
материалларини 
блокларга ажратиш ва 
тайёрлаш 
Қўшимча материалларни 
тайёрлаш, меъёрий 
маълумотлар базасини 
шакллантириш 
Тест топшириқлари 
тайёрлаш 
Иллюстратив материал-
ларни ишлаб чиқиш 
Талаба билан алоқа қилиш сценариясини ишлаб 
чиқиш 
ЎКДнинг дастурий тузилмасини ишлаб 
чиқиш 
Амалга ошириш шаклини танлаш. 
Ишлаб чиқиш воситасини танлаш. 
Очиқ тузилмани яратиш 
Дизайни, экран интерфейси, навигация 
элементлари
Стандарт функцияонал модулларни яратиш 
(баҳолаш, база билан ишлаш ва ҳ.к.) 
ЎКДнинг мазмуний қисмини компьютерда 
тайёрлаш 
Матнларни сканерлаш, форматлаш, 
шрифтлар танлаш ва ҳ.к. 
График материалларни тайёрлаш 
Анимацияли материалларни тайёрлаш 
Видео ва аудио материалларни тайёрлаш 
Ностандарт дастурий модулларни яратиш 
(диалог, ўйин, сценарий..) 
ЎКД ни йиғиш 
ЎКД ни апробация (синовдан ўтказиш) қилиш 
Диструбутив вариантни ва йўриқнома тайёрлаш 

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
156 
биосфера тузилиш даражаларини физик кўрсатгичларсиз изоҳлаш қийин. Ҳаётнинг ҳозирги 
икки хил ҳужайрасиз (вируслар) ва ҳужайравий (прокариотлар, эукариотлар) шакллари атом 
ўлчамини асос қилиб, унга таққосланган холда нанометрдан(нм) тортиб, ангестрем(А), 
микрон(мкм) ва йирик ўлчамлар мисолида тушунтирилади. Цитология бўлимида ҳужайравий 
тузилиш тирикликнинг асоси бўлиб, ўсимлик ҳужайраси ва ҳайвонлар ҳужайраларидаги 
ўхшашлик ва фарқлар ўрганилади. Ҳужайра мембранаси орқали моддаларни кириши эндоцитоз 
ва моддаларни мембрана орқали чиқиши экзоцитоз ҳодисаларини физика ва кимё фанлари 
қонуниятларисиз асослаб бўлмайди. Мембрана орқали ҳужайра билан ташқи муҳит ўртасида 
моддалар алмашинуви содир бўлиб, газлар алмашинуви Авагадро қонунига, суюқликларнинг 
ўтиши эса осмос қоидасига бўйсунади. Мембрана танлаб ўтказиш хусусиятига эга бўлиб, у 
орқали моддалар пассив диффузия ва актив транспорт орқали ўтиши мумкин.
Пассив диффузияда моддалар сувда эриган холда концентрацияси кам, газлар ҳам худди 
шундай босими кам бўлган томонларга ҳаракатланади. Актив транспорт диффузия жараёнидан 
фарқ қилиб, АТФ энергияси ҳисобига моддалар концентрацияси паст томондан кўп томонга 
ҳаракатланади. Натрий ионларини мембрана ташқарисига, калий ионларини эса, ҳужайра ичига 
ўтиши актив транспорт орқали содир бўлади. Фақат ҳайвон ҳужайралари ва лейкоцитларда 
қаттиқ моддалар зарачалари мембранага яқинлашганда қамраб олиниб ҳужайра ичкарисига 
киритилади, бунга фагоцитоз дейилади. Барча ҳайвон ва ўсимлик ҳужайралари учун хос бўлган 
пиноцитозда сувда эриган моддалар томчилар холида цитоплазмага мембрана орқали ўтади. 
Пиноцитоз ва эндоцитозга тескари бўлган жараён экзоцитоз дейилиб, диссимиляция 
маҳсулотлари яна мембрана орқали ташқарига чиқарилади. 
Юқоридагилардан хулоса қилиш мумкинки, физик қонуниятларсиз ҳужайра билан боғлиқ 
масалаларни ҳал этиш қийин. 
Мустақил фаолиятни ташкил этишда ўқувчиларга фақат фан бўйича эмас, балки бироз 
кенгроқ, албатта физик қонуниятларни ҳам ўз ичига олган уй топшириқ ва кейсларнинг 
берилишини мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз.