Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
104 
Бу жадвалда таққослаш қулай бўлиши учун ҳар бир электр катталиклар қаршисига унинг 
магнит аналоги келтирилган. Жадвалдаги ифодалардан электр ва магнит майдонларида
𝐸~𝐵, 𝐷~𝐻, 𝜀~𝜇, 𝜀
0
~𝜇
0
анологиялар яққол кўринади. Шунингдек 
𝐶~𝐿 аналогияни ҳамда 
механик энергиялар учун
𝑊
𝑘
=
𝑚𝜗
2
2
ва 𝑊
𝑝
=
𝑘𝑥
2
2
ифодаларни 
𝑊
𝑒
=
𝐶𝑈
2
2
ва 
𝑊
𝑚
=
𝐿𝐼
2
2
формулалар билан таққосласак, 
𝐶~𝐿~𝑚~𝑘 аналогия ҳам келиб чиқади ва бундан электр 
сиғими (C) ва индуктивлик (L) мос ҳолда электр ва магнит майдонлар инертлигини ифодаловчи 
катталиклар эканлигини хулоса қилиш мумкин. 
Электр ва магнит занжирлар учун Ом қонунлари 1-жадвалнинг II.1-II.2 бандларида 
келтирилган. Келтирилган формулаларда маълум бир фарқлар бўлсада, умумий қонуният 
сақланганлигини кўрамиз. Таққослаш орқали магнит занжиридаги солиштирма қаршилик 
𝜌
𝑚
=
1
𝜇𝜇
0
га эквивалент эканлиги, яъни худди солиштирма электр қаршилик сингари муҳит 
хоссаларига, муҳит материалига ва бундан ташқари магнит қаршилик (R
m
) ҳам худди электр 
қаршилик сингари ўтказгичнинг гeометрик ўлчамларига боғлиқ эканлигини кўриш мумкин. 
Шунингдек магнит юрутувчи куч 
𝐸
𝑚
= 𝐼𝑁 ифода орқали аниқланишига ҳам эътибор қаратамиз. 
Мураккаб электр ва магнит занжирлар учун Кирхгоф қонунлари ифодалари (1-жадвал II.3 
– II.4) дан кўринадики электр занжирларидаги электр токи –зарядланган заррачаларнинг 
тартибли оқими ўрнига магнит занжирида магнит оқими қатнашади (
𝐼~Ф). Қаралаётган 
формулалардан кўринадики тармоқланган ва тармоқланмаган электр ҳамда магнит занжирлари 
умумий қонуниятга бўйсунади. 
Келтирилган қиёсий таҳлиллар яхлит электроманит майдоннинг таркибий қисмлари 
бўлган электр ва магнит майдонлари ва уларнинг қонуниятларини ифодаловчи формулалар 
ораcида чуқур аналогия ва симметриклик мавжуд эканлигини кўрсатади. Бундай таққослашлар 
электр ва магнит катталиклар моҳиятини чуқур аниқлашга хизмат қилади ва баъзи ҳолларда 
симметрия қонунларига асосланиб кутилаётган натижалар ҳақида маълум фикрларни 
билдиришга ва хулоса чиқаришга имкон беради. Лекин электр ва магнит ҳодисалар табиатида 
аналогия мавжуд бўлишига қарамасдан уларнинг бир-биридан тубдан фарқ қилувчи 
жиҳатларга ҳам эга эканлигини ёддан чиқармаслик лозим
.
Адабиётлар. 
1.Э.Н.Худойбердиев. Скин эффектини ўзгарувчи ток параметрларига таъсири. “Физика 
ўқитишнинг замонавий муаммолари” мавзусида Республика конференцияси. СамДУ. 
Самарқанд-2010й. 
2. К.Н.Мухин. Экспериментальная ядерная физика. М.Энергоатом-издат.1983. Т-1.стр 
279. 
3. О.Қ.Қувондиқов. A.M. Эшмирзаева. Магнит заряди (монопол) –XXI –acр инқилобий 
янгилиги. “Физика, математика информатика” илмий услубий журнал. 2008 йил 6-сон. 
4. А.А.Бессонов. Теоретические основы электротехники. М.Наука.1997г.
5.У.Р.Бекпўлатов. Симметрия в прошлай и современной науки. Lap Lambert Academic 
Publishing. Germaniya. 2017.108-c