Fizika8 Uzb i-bob 1-26. pmd

18-§. REZISTORLAR. REOSTATLAR. POTENSIOMETRLAR
Rezistorlar
Elektr zanjirdagi tok kuchining o‘tkazgich qarshiligiga bog‘liqligidan
elektrotexnikada keng foydalaniladi. Turli qarshilikli o‘tkazgichlarni tanlab,
zanjirdagi tokni boshqarish mumkin. Shu maqsadda elektrotexnikada
rezistorlardan foydalaniladi.
Rezistor 
−−−−− elektr zanjirda tokni va kuchlanishni rostlash uchun
qo‘llaniladigan ma’lum qarshilikli elektr asbob. «Rezistor» so‘zi
lotincha «resisto» 
−−−−−  «qarshilik» degan ma’noni anglatadi.
65-a rasmda eng sodda rezistor tasvirlangan. U karkas, sim va qop-
lamadan iborat. Karkas va qoplama yonmaydigan va tok o‘tkazmaydigan
materialdan, masalan, chinnidan, sim esa solishtirma qarshiligi katta
materialdan tayyorlanadi. Simning ikki uchi zanjirning tegishli qismiga
ulanadi.
Ko‘p hollarda rezistordagi sim o‘rniga katta qarshilikka ega materialdan
tayyorlangan qatlam qo‘llaniladi (65-b rasm). Bu qatlamning ikkala chekkasi
o‘tkazgich simga mahkamlangan bo‘lib, bu simlar orqali u zanjirga ulanadi.
 
I
3
U
3
 3
R
1
 + R
2
 + R
3

---

49
65-d rasmda tasvirlangan rezistor kichik
qarshilikli bo‘lib, unda tok o‘tkazmaydigan va
yonmaydigan material − sopol ichiga katta
qarshilikli sim spiral shaklida joylashtirilgan.
Rezistorlarning elektr zanjir sxemasidagi
shartli belgisi 65-e rasmda aks ettirilgan. Har
qanday elektr iste’molchini sxemada shunday
shartli belgi bilan ifodalash mumkin.
66-rasmda rezistorlarning namunalari kel-
tirilgan.
Reostatlar
Ko‘p hollarda elektr zanjirda qarshilikni
uzluksiz kamaytirish yoki ko‘paytirish zarur
bo‘lib qoladi. Masalan, kinoteatr zali chiroq-
larini asta-sekin o‘chirish uchun zanjirdagi
tok bir me’yorda kamaytiriladi. Tramvay, trol-
leybus yoki elektrovoz tezligini asta-sekin
oshirish uchun elektr dvigateldagi tok bir
me’yorda oshiriladi.
Bu maqsadlarda rezistordan foydalanish
yetarli emas. Chunki rezistor ma’lum qarshi-
likka ega bo‘lib, undagi qarshilikni o‘zgartirib
bo‘lmaydi. Elektr qarshiligini o‘zgartirish
orqali tok kuchini bir me’yorda o‘zgartirishda
reostatdan foydalaniladi.