Fizika8 Uzb i-bob 1-26. pmd

O‘tkazgichdan o‘tayotgan tok kuchi uning uchlariga qo‘yilgan
kuchlanishga to‘g‘ri proporsional, o‘tkazgichning qarshiligiga
teskari proporsionaldir.
Om qonuni formulasidan kuchlanish va qarshilik quyidagicha ifodalanadi:
U 
 =
 IR;
        (4)                    R 
=
      .         (5)
(5) formuladan elektr qarshilik birligining ta’rifi kelib chiqadi:
1 om (1
 
Ω)
Ω)
Ω)
Ω)
Ω) deb shunday o‘tkazgichning qarshiligi qabul qilinganki,
uning uchlaridagi kuchlanish 1
 
V bo‘lganda undan 1
 
A tok kuchi
o‘tadi  (63-rasm):
1 Ω 
=
    .
Masala yechish namunasi
Uzunligi 1 m, ko‘ndalang kesimining yuzi 0,4 mm
2
bo‘lgan nikelin simning uchlaridagi kuchlanish 2 V ga teng.
Shu elektr zanjir orqali o‘tayotgan tok kuchini aniqlang.
     Berilgan:            Formulasi:                          Hisoblash:
l  = 1 m;
S
 
=
 
0,4
 
mm
2
 
=
 
0,4
 
⋅
 
10
−6
m
2
;   R  = ρ    ;        R  = 0,4
 
⋅
 
10
−6 
Ω
 
⋅
 
m
 
⋅
           
     
= 1 
Ω
.
U  = 2 V;
ρ  = 0,4
 
⋅
 
10
−6
 
Ω
 
⋅
 
m.                  I  =   
 
.                I  =              = 2 A.
   Topish kerak:
          I  −?
Javob:  I = 2 A.
1. O‘tkazgichning elektr qarshiligi o‘zgarmas qilib olinganda, zanjirdagi tok kuchining
kuchlanishga bog‘liqligi qanday bo‘ladi?
2. Kuchlanish o‘zgarmas bo‘lganda, tok kuchining o‘tkazgich qarshiligiga bog‘liqligini
ifodalang.
3. Zanjirning bir qismi uchun Om qonunini ifodalang va ta’riflab bering.
4. Om qonuni formulasida o‘tkazgich qarshiligi va undan o‘tayotgan tok kuchi ma‘lum
bo‘lsa, o‘tkazgich uchlari orasidagi kuchlanish qanday topiladi?
5. Om qonuni formulasida o‘tkazgich uchlaridagi kuchlanish va undan o‘tayotgan tok
kuchi ma‘lum bo‘lsa, o‘tkazgich qarshiligi qanday topiladi?
6. 1 Om deb nimaga aytiladi?
I =
R
U
.
1 A
1 V
63-rasm
 
I
U
S
l
 R
U
0,4
⋅
10
−6
m
2
1 m
1 
Ω
2 V

---

47
1. Elektr zanjirdagi iste’molchiga 2 V kuchlanish berilganda, undagi tok kuchi 0,1 A
ga teng bo‘ladi. Shu iste’molchida tok kuchi 0,3 A ga yetishi uchun unga qanday kuch-
lanish berish kerak?
2. Cho‘ntak fonari lampochkasi 4,5 V kuchlanish ostida 0,3 A tok olib yonadi. Shu
lampochka spiralining qarshiligi qancha?
3. 220 V kuchlanishli elektr tarmoqqa ulangan elektr lampochkadan 0,5 A tok o‘tmoqda.
Lampochka spiralining qarshiligini toping.
4. Qarshiligi 110 Ω bo‘lgan o‘tkazgich orqali 2 A tok o‘tkazish uchun o‘tkazgich
uchlariga qanday kuchlanish qo‘yish kerak?
5. Qarshiligi 1,7 Ω bo‘lgan mis simda 3 A tok hosil qilish uchun shu simning uchlariga
qanday kuchlanish qo‘yish kerak? Simning ko‘ndalang kesimi yuzasi 0,5 mm
2
bo‘lsa, uning uzunligini toping.
6. Uzunligi 100 m, ko‘ndalang kesimining yuzasi 0,5 mm
2
 bo‘lgan alyuminiy simning
uchlaridagi kuchlanish 7 V. Shu simdan o‘tayotgan tok kuchini aniqlang.
Ikkita 1,5 V li galvanik element va 3 V kuchlanish mo‘ljallangan lampochka oling. Avval
lampochkani bitta galvanik elementga, so‘ngra ketma-ket ulangan ikkita galvanik
elementga ulang. Ikkinchi ulanishda lampochkaning yoritishi kuchayganini tushuntirib
bering.