Fizika,2 qism 20

Àlfà, båtà và gàmmà-nurlànishlàr

Ì à z m u n i :  alfà-nurlànish; båtà-nurlànish; nåytrinî; gàm-

mà-nurlànish; fîtîeffåkt; kîmptîn sîchilishi; elåktrîn-pîzitrîn

juftligining hîsil bo‘lishi.

Àlfà-nurlànish. Àtîm yadrîsidàgi nuklînlàr dîimî hàràkàtdà

và o‘zàrî àylànishdà bo‘làdi. Yadrî ichidà hîsil bo‘làdigàn eng

bàrqàrîr  màhsulît  ikkità  prîtîn  và  ikkità  nåytrîndàn  ibîràt

bo‘lgàn màhsulîtdir. Yadrî ichidàgi enårgiya tàqsimîtidà àynàn

shu zàrrà yadrîning àsîsiy enårgiyasini o‘zigà îlishi và mà’lum

shàrîitlàrdà a- zàrrà sifàtidà uni tàrk etishi mumkin.

Àtîm  yadrîsining  a- zàrrà  chiqàrish  bilàn  bîshqà  yadrîgà

àylànishi àlfà-nurlànish (yåmirilish) dåyilàdi.

Àgàr 

A

Z

X înà yadrî bo‘lsà, a- nurlànish nàtijàsidà bu yadrî-

ning bîshqà yadrîgà àylànishi quyidàgi sõåmà àsîsidà ro‘y båràdi:

a

n

-

-

®

+

+

4

4

2

2

( )

A

A

Z

Z

X

Y

h ,                              (36.1)

bu yerdà 

-

-

4

2

A

Z

Y  – bîlà yadrîning bålgisi, 

a

4

2

 – gåliy 

4

2

He  àtîmi-

ning yadrîsi (a- zàrrà), hn – g‘àlàyonlàngàn 

-

-

4

2

A

Z

Y  yadrî chi-

qàràdigàn kvànt.

(36.1) dàn ko‘rinib turibdiki, a- nurlànish nàtijàsidà yadrîning

màssà  sîni  4  gà,  zàryadi  esà  2  tà  elåmåntàr  musbàt  zàryadgà

kàmàyadi. Bîshqàchà àytgàndà, a- nurlànish nàtijàsidà kimyoviy

elåmåntning  Ìåndålåyåv  elåmåntlàr  dàvriy  siståmàsidàgi  o‘rni

36-§.

---

145

ikki kàtàk chàpgà siljiydi. Bu hîl siljish qîidàsi dåyilàdi. U elåktr

zàryadi và màssà sîni sàqlànish qînunlàrining nàtijàsidir.

Yadrî  pàrchàlànishi  nàtijàsidà  hîsil  bo‘ladigàn  màhsulîtlàr

zàryadlàrining yig‘indisi dàstlàbki yadrî zàryadigà tång bo‘ladi.

Õuddi  shundày  sàqlànish  qînuni  màssà  sîni  uchun  hàm

o‘rinlidir.