Fizika yunoncha so`zdan olingan bo`lib, tabiat degan ma’noni anglatadi va tabiat hodisalarini o`rganadigan fandir

KIRISH
Fizika yunoncha so`zdan olingan bo`lib, tabiat degan ma’noni anglatadi va tabiat hodisalarini o`rganadigan fandir.
Fizika atamasini fanga Aristotel kiritgan.
Fizikaning o`rganish usuli kuzatish va tajribadir.
Fizikaning bo`limlari

• 
  Mexanika
  
• 
  Molekular fizika
  
• 
  Elektrodinamika
  
• 
  Optika
  
• 
  Atom va yadro fizikasi
  

Fizik kattaliklar va birliklar

• 
  Yo`l, tezlik, vaqt – bular fizik kattaliklar
  
• 
  Metr(m), sekund(s), m/s- bular fizik kattaliklar hisoblanadi.
  

Fizik kattaliklar 2 xil bo`ladi:

• 
  Skalyar kattaliklar- faqat son qiymatiga ega bo`lgan kattaliklar (massa(m), yo`l(s), vaqt(t), va hk
  
• 
  Vektor kattaliklar- son qiymati va yo`nalishiga ega bo`lgan kattaliklardir (tezlik(V), tezlanish(a), ko`chish(l)
  

XBS yoki SI dagi 7 ta asosiy birlik

t/r	Birliklar	Kattaliklar
1	Metr (m)	Uzunlik(l,s)	mexanika
2	Sekund (s)	Vaqt(t)
3	Kilogramm(kg)	Massa (m)
4	Amper(A)	Tok kuchi(I)	Elektr
5	Mol	Modda miqdor( )	Molekular fizika
6	Kelvin (K)	Absolyut temperature(T)
7	Kandela (kd)	Yorug`lik kuchi (I)	Optika
Ikkita qo`shimcha birlik mavjud
1	Radian(rad)	Yassi burchak( )
2	Steradian(sr)	Fazoviy burchak(Ω)

Qisqacha matematik kurs

• 
  Pifagor teoremasi- to`g`ri burchakli uchburchakda katetlari kvadratlarining yig`indisi gipotenuzaning kvadratiga teng
  

a va b – katetlar, c- gipotenuza

a-burchak qarshisidagi katet
b-burchakka yopishgan katet
C- gipotenuza


Mexanika- yunoncha so`z bo`lib mashina haqida ta’limit degan ma’noni anglatadi va u jismlarning harakat qonunlarini, bu harakatni vujudga keltiruvchi hamda o`zgartiruvchi sabalarini o`rganadigan fizikaning bo`limidir.
Mexanika 3 qismga bo`linadi:

• 
  Kinematika
  
• 
  Dinamika
  
• 
  Statika
  

Kinematika
Kinematikaning asosiy tushunchalari

• 
  Mexanik harakat- jismlarning fazodagi vaziyatining vaqt o`tishi bilan boshqa jismlarga nisbatan o`zgarishidir. Mexanik harakat- ilgarilanma, aylanma vatebranma harakatga bo`linadi.
  
• 
  Ilgarilanma harakar- jismning o`z-o`ziga parallel ko`chib harakatlanishi. Bunda jimning barcha nuqtalari bir xil tezlik bilan va bir xil trayektoriya bo`ylab harakatlanadi.
  
• 
  Moddiy nuqta- qaralayotgan masofaga nisbatan o`lchamlari hisobga olmas darajada kichik bo`lgan jism
  
• 
  Trayektoriya- jismning mexanik harakati davomida fazoda qoldirgan izi.
  
• 
  Yo`l- Trayektoriya uzunligi
  
• 
  Ko`chish-jismning boshlang`ich va oxirgi vaziyatini tutasgtiruvchi yo`nalishli kesma
  

Yo`l> ko`chish

Yo`l≥ko`chish

• 
  Sanoq sistemasi- harkatni o`rganuvchi Sistema. U 3ta qismdan iborat.
  

1. 
   Sanoq jismi
   
2. 
   Sanoq jismiga bog`langan koordinatalar sistemasi
   
3. 
   Vaqtni o`lchovchi asbob
   

Dunyo tomonlari

Ikki nuqta o`rasidagi masofa yoki ko`chish

A( x , y) lx=x2-x1

B(x2, y2) ly=y2-y1

lx=cosa
ly=lsina

| l |=ko`chish moduli
l= Fazoda

1-mavzu: To`g`ri chiziqli tekis harakat

• 
  Trayektoriyasi to`g`ri chiziqdan iborat bo`lgan va tezligi o`zgarmas bo`lgan jismning harakatiga to`g`ri chiziqli tekis harakat deyiladi.
  
• 
  Harakat jadalligini tavsiflovchi fizik vector kattalikka tezlik deyiladi.
  
• 
  Tezlik vektori- vaqt birligi ichida jismning ko`chishi v=
  
• 
  Tezlik moduli vaqt birligi ichida bosib o`tligan yo`l v=
  

S-yo`l [S]=metr(m)

t-vaqt [t]=sekund(s)
v-tezlik [v]=

1m=10²sm 1sm=10^-2m

1km=10³m 1m=10^-3km

• 
  
  1m=10dm 1dm=10^-1 m
  Uzunlik birliklari [l] –uzunlik
  
• 
  [l]=1m
  

1m=10³mm 1mm=10^-3m

1m=10³mm 1mm=10^-3m

• 
  735m=?km 735m=735*10^-3km=0.735m
  
• 
  148sm=?m 148sm=148sm*10^-2m=1.48m
  
• 
  34680dm=?km 34680dm =34680-10^-1m=3468m=3468*10^-3km=3.468km
  

Vaqt birliklari [t]-vaqt [t]=1s(sekund) 1soat=1h

1min=60s
1s = 1/60 min

1h=60 min
1 min= 1/60 h

1sutka=24h
1h=1/24 sutka



1h=3600s
1s=1/3600h

1. 
   48min=?h 48min=48*1/60=0.8h
   
2. 
   5040s=?h 5040s=5040*1/3600=1.4h
   
3. 
   
   Km/h:3.6=m/s
   m/s*3.6=km/h
   15 min=?s 15min= 15*60=900s